.LIYOŃ NGÉDA

 LIYOŃ  NGÉDA

               Bôt ba kôba  ba bé sébél ki Hilôlômbi  le Hiañngaa inyuule ngéda  Hilôlômbi  i ta bé ngéda mut. Mut a mbégés bé ngeñ a nhémle bé Hilôlômbi. Loñ i mbégés bé ngeñ i nhol bé.

             Mbombog a nlama  yoñ ngéda i yuuga bôt  ba  mbai yé bobasôna, i emble   majelek map inyuu i yi mahol ma hikii mut, mbôô i hikii mut ni mahoñol mana, ba nyodi liyep. Mbombog a nlama  ba mut mahol. Jon u nok le: Mapôôda ma nyambal gwéha. Liyep  lé yé yom Hillômbi  a ngwés bé.Jon a bi ti bôt ba  kôba  nkoñ ni lihai mu i nkoñ u. Hilôlômbi a bi heg bé mut le a tehe nye a yé liyep. Hilôlômbi a ngwés le mut a ba ngwañ hala  wee a bana mboda,  a bana bigwel moo. Ngwañ mut i yé mut Hilôlômbi a nsayap. Mut a nlama bana mban. U tip pam libum li nyuñ u mbôdôl bé liké i nlélém ngéda. U nla wo u bana bé matam. I gwom u nje len, we nyen u nsal gwo? Manôgla ma nlama ba i ngim mbai jon u kal bañ la me nyi béme i het manké a yé tole me ta bé me ntat manké. Di niñ bé ntôñ i ngim mambai ndi ki maliga ma nlona nsañ, gwéha ni mahol. Mbombog a nlama kot bôt, a nlama unda bo njel mahol inyuule di nyi bé le wañ i ta bé linyañ. Di nyi bé le hikii hégel Hilôlômbi nyen a nheg  ho jon nôgla ndugi  ni maaisoñ i nwaa u mbat Hilôlômbi le a tohol bé, le a hôla bé a  nlona bé mahol. A ñunda njel ingéda  ni nyi nwéhlana bé ni bé ni  keneg woo  ikété woo hala wee gwelna gwelna bileñ bi nyôl.

Yaônde, 21 hilônde 2015                            Nkam Pondi Pondi http://antoinepondipondi.blogspot.Com

           I njel ini yon ya boñ le mbai nan i tôde hilo nlélém ni  loñ mee.

 LIYOŃ  NGÉDA

MBOG I YÉ LÉP U NTEP BILOS

MBOG I YÉ LÉP U NTEP BILOS

 

         Di nla kobol i ngén ini ni kal le mbog i mbagal longe ni béba. Mbog i nyibil bilap hala wee mam ma sôli. Jon mut a nlama bé hôya i homa a bi nyodne. Mbog i bi mal ti ndoñol i yi noñnaga ni mangén bôt ba kôba ba bi yigle bés . Yom di gwé yo ini le di nlama kônde bok mam més le di lôôs mahoñol  més bôt ba pe noñnaga ni tehe yés. Jon u  nok le : ñyéé i nke bé mañan matehe ngwé. Hala wee di nlama bé niñ ni mahoñol ma bôt ba pe ndi di nlama yéñ ni wan le bakén ba mahoñol mana bôt ba kôba ba bi yigle bé bés mo inyuule ba nkés bé mbog i ngii mbog. Hala wee di nlama tééda libag jés li mee maboñog ma bôt ba kôba ni i njel ini le ba bé yil man mee ni bilem bini le : gwéha , maliga ni ômsing. Bôt ba kôba ba nyigle bés bikéhene bi nkil i njel i téé sép jon mbombog a nlama ba ingéda loñ i mbagal nkaa  inyuule Hilôlômbi a bi sayap nye. A yig le wañ i ta bé linyañ. Hala wee hikii mut a yé nseñ .Jon matai ma nyo u tjo mana mil mana.Mbombog a nip bé, a mpot maliga ma nlona nsañ, gwéha ni mahol.

Inyuu hala nyen bôt ba kôba ba bi bot bé I yom ini le mog . Ndi di nlama yi le yi i ngi konde i nteg bé mal. Inyuule di niñ habé bés botama. Ngim biloñ i mbañ mangaa jon ba nyén likehne inyuu i nuñul manga map téntén ingéda ba nléba le ngim loñ i gwé mpuma, kalasin i ke bisu. Banuñul mangaa ba  mbot gwét inyuu nunñul mangaa ba mbañ.  Mangaa mana ma mbôk mandap, minloñ, minyañnga i ke bisu. Ndi bon ba nlo ki i bana bibôm inyuu i tiimba oñ loñ bañôbôs,  ba ntamba ni manga map ni i moni ba mpôôs loñ yoñ. Loñ yoñ i nla habé pot le ya pa ño inyuu hala nyen u nlama yéñ le liyep li ba bañ i loñ yoñ. Jon u nok le : a yep ni kii ? ni jis li mbôngôô. U nlama yi le : mut ngandag nwom a nlal bé njal. U nlama bégés mbén Hilôlômbi a bi ti bôt ba kôba ngéda a bi tohol bo gwét i ngog lituba ni i bôt ba bé gwés le ba jôp i base i baôm mbom isi. Imbén i i nkal man mee le a je bañ bijek, a nyo bañ maog ma loñ i ñane nye tigale ayila  nkol i loñ i. Hala wee u nlama ôô bisélél gwoñ, u nlama bañ beegwoñ, u nlama sal bijek gwoñ ndi u nuñul bijek gwoñ, maog moñ, bisélél gwoñ ni bee gwoñ ni  nkoñ hisi.  U nla neebe mahôla ndi mahôla ndi mahôla ma mbôk be bak. Jon malép ma  loo i njokmon ma lamb njok. U nogok ki le :  malép ma nagi ma nlam bé nsôk. Loñ yoñ i nlama nôgla ni biloñ  bi yé nye i pañ ndi u yi le loñ i nla bé ba liwanda ni loñ i pe. Ibale bo ndi ngim loñ  i nsuu we gwét, u nhôya bañ le :loñ ititigi i jôlag gwét mandoñ  ni ki le : ngwégwét man lôg Basangén a ba ke i jo gwét biloñ, a yi bé gwo ndi a yik makanda. Man mee a nlama yi dihôha tjé le : ni mahôla ma yi bôt ba kôba a boñ habé dihôla ti. Jon u nok le : hipa hada, mbog ibaa wee u yé jôñ.

         Bôt ba koba ba bé pôô bé mahoñol mam. Ba bé ba yén i jimb ndi ba pémés i jam ba nkit. Jon loñ i nlama bé hôya le nkena base i lôg pada nyen a bi yoñ makidig ( bulle papale)  le Bakana ba Mbenge ba yilis bés minkol ndi Bakana bana ba bot ngim matiñ (code noir) inyuu nkol. I nwi 1885 ba yén i boma i tison ba nsébél le Berlin inyuu i kap Afrika.I nwaa Bakana ba Mbenge ba mbôdôl i nson wap, Bakana ba yé i base i baôm mbom isi ba nkit ni bôdôl yilis Minhindô minkol nwap. Ba bé gwel bo, ba nuñlag bo bilôg bisañ biloñ gwap nlélém kikii Bakana ba Mbenge ba bé nuñul bés bilôg bisañ Amérika. Jon loñ i nlama bañ moni wé. I moni nunu a nlama gwélana i kété loñ ndi di téédaga bakén ba moni di nkôs noñnaga ni nyunga bisélél gwés, bijek gwés, bee gwés ni maog més ni bakén ba maloñ. Inyuule i ngéda yak bés di nsomb i gwom di ñôô bé di nsaa gwo ni bakén ba moni di ntééda. Hala wee di nlama yi gwélél moni. Jon u nok le: moni bijôñ bi bôt, bayi jam bon ba ngwélél nye. Di nlama bé hôya le : hikii loñ ni héé libél bi kôp. U nogok ki le: man Basoo a luk môngô imaa, iyindi i bagla nye.Jon hikii man mee a nlama jo sañ le a yi ni tééda mbog yé le loñ yé i ba kunde. Bo lép u ba ke bañ nkoda bo ba ep ba ba bé? ndi ki minkongo bo hee nyo bé, hee nyoo bé.

Masoda ni nu a nkil hi kokok.

 

 

Yaônde, 21 hilônde 2015

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

 

 

 

TODE HILO I LOŇ MEE

TODE HILO I LOŇ MEE

 

Ingéda bôt ba kôba ba bi yémbél gwét i Ngog Lituba ni i bôt ba bé gwés le ba jôp i base i baôm mbom isi nyen ba bi kit le ba nlama nyodi hilo, ba nlama témb péé ni mam ma tisba loň mee.

Bôt ba kôba ba tehe le ba nlama bana bôdôl ňem ni bomede hala nyen ba bi kit le ba mbôdôl ňem ni Hilôlômbi nu a bi hôla bo i yémbél gwét bi Ngog Lituba. Ba tehe kikii mbog bihégél i yé mbogog ndi bôt ba kôba ba ték mbog, hala wee ba bok mam map, ba kôôle mam map le ma kiha ni mbog bihégél inyuule mbog bihégél yon i yé maň. Ibale bo ndi mbog ndômbôl I nkiha bé kikii mbog bihégél man mee a nkal le: nlôm ňyéé man a yé i mak. U nogok ki le: mbog i yé lép u ntep bilos. Hala wee mbog i mbagal longe ni béba. Bôt ba kôba ba bi téň ngim mam.

I yén péé i bôt ba kôba yon ba léba le Hilôlômbi a yé wada ndi ba o nye I môi mana le: Batuupék, Bayemlikok, Béndélmandum, Hiaňngaa, Hônd kéna, Kimaltjai, Libôk li nkundum, Mal kal, Mal mam, Mal yi, Nheg matén, Njombongo, Nkindil hisi, Nu a bé, Nu a yé, Nu a nlo ni Nu a ba, Nwet mbog, Nwet ngii ni hisi, Nwet ngui yosôna, ômsing nheňél a ta bé, Pot li mal ni Sukmak. I môi mana ma nyis we njee a yé Hilôlômbi ndi base I sôkbôk I gwéé. Bôt ba kôba ba kahal o gwom môi.

         Bôt ba kôba ba bôdôl naňa ma ngand kikii bo ngand lisôble, ngand likwee, ngand matop, ngand ndandi, ngand mabumbul ma gwôô, ngand ngwo, ngand mbog ni ngand nwi yondo. Bôt ba kôba ba bé sak malok mangand mana ni je ngim bijek. Mangand mana ma nkot bon ba loň le ba tôde hilo kikii bôt ba nlama ke mangand le ba bégés Hilôlômbi jon bôt ba kôba ba bé baň mbod le mut a ke baň iyindi nso. Ba bana ngim mahabga ma mbod.Ndi bôt ba kôba ba noň i oň kumba.

         Mu i yén i péé, bôt ba kôba ba yéň ni léba le ba nlama ti maông ma ngim i niň yap kikii ane, ane makiň, nyemb, hop, lingwélés, jôi, nson, mbén, mut, lama, bés bonjee ?gwét, biyihne, maliga, gwéha, ômsing, niň, nsaň, lipa  ño i ke bisu.

         I mam mana bôt ba kôba ba bi yigle bés mon ma yé mayi ma mbog. Mon ma yé lipénd jés ni i njel ini le ma mbénge niň yés bés bi bés ni niň yés ni maloň ma pe. Man mee a nyi tééda mayi ma mbog yé a nla bé ba waň mut, lélés mut, nkol. Mayi ma mbog ma bôt ba kôba ma nniiga bés le : loñ ititigi i jôlag gwét mandon, masôôbe u béé i yoñ ti, mut ngandag nwom a nwo bé jal, a yep ni kii ? ni jis li mbôngôô, mban u nloo ngobog ndi ndutu u bat bé, hayai hi nkida bé i ño lép, mbog i yé nyañ libanga, i ngwal diton, ngwo i yi jôi jé ni ñem, mut a mbôdôl bé liwo ni wañan hop, bo a manyuñ éé ? u bénge mbus ni i yoñ sat u nyi, yon u tôgbege. Hala wee loñ mee i nlama bé hôya i homa i bi nyodne yak man mee.  A yé mut a ňôm minkaň hisi, hala wee a nla nihbe telep bitédéé le ndigi hop bé nyen ba nyil nye ndi magwelek mé ma mam inyuule pot ni bôň mam ma imaa. Inyuu hala nyen loň mee i nlama tééda mayi ma mbog bôt ba kôba ba bi yigle nye inyuule mayi ma mbog mana ma yé tik jam.Ma ntôdôl loň mee hilo i nya i yé le ngéda nkén mut a nlo i aňle man mee ngim jam, i man mee nunu a nlama timbhe nye le ta a kal me le.

         Masoda ni nu a nkil hi kokok.

	Yaônde14 hilônde 2015 NkamPondiPondi http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

 

YUM BAKWAKNYAM

YUM BAKWAKNYAM

Di  nla kobol i buk ini ni kal le hala a yé nlôñ  i bôt i nôgla inyuu i boñ mam mabe kikii bo liôbôs miñyaanga,  mandap ma liyééne to ma nson, matôa, bipuuwene i be bisu ni mangaa kikii hihéga li nol nlume bôt ni ngaa ni babwade ni maboñ inyuu i boñ le bôt ba niñ ibété woñi inyuu I bép woo I tôl tole inyuu I bwés ngim ane. Ba nla lôô i njel matjañ, i njel hihiga, i njel wip, i njel ngada i ke bisu.

Ngim ane i nla bot linyandi inyuu i bônde nom i ane. Jon u nok le: ñem u nsôngôôbé njé. U nogok ki le: batôle ba ntulul bé singi. I utén ane ini i mboñ mam kikii yum bakwaknyam le bôt ba bon yo woñi. Ha bo ba kônde ndigi yén i ane.

 

           

Yaônde, 28 matumb 2015

Nkam Pondi Pondi

                                                                                     http://antoinepondipondi.blogspot.com

NII

NII

Di nla kobol i buk ini ni kal le hala a yé i tjél timbhe, hala a yé lim, hala a yé i tjél pot, hala a yé i téé hop i ke bisu.

 

            Ingéda u mpot bé, buk i nsowa bé we i nyo woñ. Wetama nyen u nyi i jam u nhoñol, i jam u nkit  le u mboñ i ke bisu. Ngim mam i yé le mut a mpot bé. Mam  ma ma nla ba mam ma manyii, mam ma mahindi, mam ma nloo i añal mo  inyuule bibuk bi nyiñba we i ke bisu. Jon u nok le: u  keneg u tehge, u añal bé, we u añal le u ntehe kil ? mu i njel i nyen u nok le : nii i yé gôl , hop u yé silba jon u nok le:  hinuni hi hop hi ñoñ  bé jumbul. Hala wee mut hop a yé ndigi mut yengi. U nogok ki le: kôm i nkal bé mam ma iyindi. Hala wee ngim mam i yé le mut a mpot bé I mbama.

 Ingéda mut a mboñ we jam, u nla nii nye inyuu I ôt mahoñol moñ longe liôdôg.Jon u nuk le: nii i yé liwanda li nwéha bé nyuu. Hala wee u mboñ mutjam li be a nii, wee a ñudul we nsongi mbe.

            Ingéda mut a nyi nii, hala a nhôla nye le a sélés boña wé, a nlôôs bé ngéda yé biyôglô bi mam.  Jon u nok le: mut a mbagal bé niiya ngambi. Hala wee inyuu i ôt mahoñol i ngim jam, u nlama bana mam momasôna ndi mut a nlama bé nii ngéda yosôna. I mut a a mpot bé bôt ba nyi bé i yom a nhoñol.

Yaônde, 22 matumb 2015

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com