jeudi 27 décembre 2012
Liké li ndôg tjok
Ndôg
Tjok hala wee litén li ndôg Tjok. Hala wee Tjok nyen a bi bot litén lini. I mut
a bi gwal Tjok jôi jéé le Ñém. Ñém a bi gwal ngandag bon bôlôm. Môi map le: Noñ,
Mangônd, Njaswe, Tjok, Ngôdi, Mbetge, Ñém, Bakondog, Bikôô ni Sôya.
Kikii
loñ mee i nyémbél gwét i Ngog Lituba ni i bôt ba bé gwés le ba jôp i base i ba
ôm mbom isi nyen ndôg Tjok ba bi bôdôl kat minkoñ ni matén mape ma loñ mee.
Hilôlômbi nyen a bi hôla loñ mee i gwét bi Ngog lituba ni i hémle loñ mee i bi
hémle nye. Ni Hilôlômbi a bôn loñ mee nkoñ. Ba keneg, ba ômôk tuk. Ba tagbege.
Ingéda
Nkuu Mateg a bi yégle mañ litén hala wee bilôg bi nyañ bi ma wo, nyen i kel a
bi wo, Mbilla Nkuu a jôp bikai, a nol mut, a kit nye joo ndi to a njô isañ Nkuu
Mateg. Hala wee a kés mim
isañ i ngii ño i mut a bi nol inyuu i boñ le, mim isañ i tihba bañ biték. Mim i
banga mut i bé tihba bé biték. Mbilla nkuu a ba nlôlôha mut. Isañ Nkuu Mateg a
bi gwal bon bôlôm ibaa : Yannga Nkuu man nu mañ ni Mbilla Nkuu.
I mbus i jam lini, lihaa li mut
Mbilla Nkuu a bi nol, li bôdôl yéñ njee a nnol maaisañ wap. Liyi
le Mbilla Nkuu nyen a mboñ i jam lini, li toñ i nol nye. Ndôg Tjok ba kit le
Mbilla Nkuu a nla bé niñ le a bag a nsolop, jon ba nlama nyodi Babimbi. Ba bi
bet i môngô ndi ba niñ Mbilla Nkuu wee ngoñle mbegee. Ibôdôl yokel nyen ngédi
Mbilla Nkuu i yé le Basông. Ndôg Tjok ba bi yap lom pubi libông ba nsébél le
Limug. I ndap ini le Basemel ba Mateg i bi yégle Babimbi. Jon mandap ma tan ma
Ndôg Tjok mon ma bi yap lom pubi ndi ba kahal ki kat minkoñ. Ba tehe le inyuu i
boñ le mahol ma kee ni bisu, nyen ba bi kéñ i nkoñ wap mapubi ni i jel ini
le :
Yembel
Tjén di Ômôg ba yis nye makôñ hala wee i
nwaa ni Lôg Ngônd ;
Ngom
Hyong Bitjông bi Nkôlô ba yis nye nwaa ni Ndôg Tindi ;
Hôl
Yayi ba yis nye i Hôl Ngom nwaa ni Lôg Baék ;
Baha
Ngen ba yis nye i ngii ntim nwaa ni Ndôg Njee ;
Mbôgôl
Bién bi Dikén ba yis nye dikand nwaa ni lôg Ngônd ;
Nsadak
Mbogiol ba yis nye i soñ makue nwaa ni Lôg Ngônd. Ndôg
Tjok ba bi yap lom pubi ni man Lôg Ngônd ni man Lôg Baék.
Ndôg
Tjok i yé bipes bi baa : mapubi ni so. Bipes bi gwo bi baa bi gwé 15
minkoñ. I pes mapubi, di gwé minkoñ mi na : Ngog Basông, Ngog Mapubi, Ngog
Mapubi Nkôô ni Simékélé. I pes i so di gwé minkoñ jôm ni wada : Beñel,
Limug li Hôk, Lipombe, Lisai, Makômôl, Mamkélé, Manjak, Minlongo (sipuye),
Minloo, Ngibasal 1 ni Ngibasal 2.
Tééda le, hikii nkoñ u gwé u wéé ñañ. Mbilla
Nkuu nyandôm wéé Isaaga Kam man Ndôg Béa a sébél nye le man Banjee a nol bo
bilém, ni laana bôdaa bap. Mbilla Nkuu a nol i man Banjee nunu. Ndôg Béa ba ti
nye ngond Ndôg Pôl i ndap Lôg Ngé ni lilañ li mbog. Jon ndôg Tjok ba gwé mbog
mabui ni mbog nkoda ntoñ.
Yaônde, 12 libui li
ñyéé 2012
Nkam Pondi Pondi
http:
//antoinepondipondi.blogspot.com
Bambombog ba ndôg tjok I bôdôl yak basông ba nkuu (mbog mabui)
1- Basông ba Nkuu
2- Mayémi ma Libong (Lôg Ngé mbai Manjak) nyen Jaman ba ti
kôdi ndi a ti yo Matip ma Ndômbôl
3- Tônjé Mahanga ma Mbénga (Lôg éog mbai Manjak)
4- Njôk Nyemb (Lôg Wayak mbai Ngibasal)
5- Mbom Yembel (Lôg Yinda mbai Ngog Mapubi)
6- Likéng li Yuk (Lôg Basogog mbai Lipombe)
7- Eoga Bôga (Lôg Nganbe mbai Ngog Basông)
9- Yembel Tjén (Lôg Yede mbai Ngog Mapubi)
10- Likéng li Njôk (Lôg Pondi mbai Ngibasal)
11- Nkôghe
Njôk Nyemb
12- Batamak
ma Tjok (Lôg Basogog mbai Minloo)
13- Gwét bi Nkôghe Njôk
14- Ngijôi Likéng li Yuk (Lôg Basogog mbai Lipombe)
15- Wayak i Gwét (Lôg Wayak mbai Ngibasal)
16- Nginjel Basogog (Lôg Basogog mbai Ngog Basông)
17- Linjek li Linjek li Wéé Pubi (Lôg Kimai mbai Manjak)
18- Yôgôk Tjok (Lôg Basogog mbai Minloo)
19- Ngôs Kend (Lôg Njék mbai Lisai)
Yaônde,
18 libuili ñyéé 2012
Nkam
Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
Nlanga kiñ-nem
Lipep
lini li yé nkwel nkus nkena loñ i Nwel mbog Afrika Pieter W. BOTHA a bi kwelés bijô bi hikuu héé
dilo 18 hikañ 1986, lipep li manwin Sunday time nyen a bi pémés i nkwel unu u
gwé ño bug le : libogog jem inyuu i tjé MINHINDÔ mi loñ i Nwel mbog
Afrika.
A
bilôg bi kéé bi gwéha Bakana ba afrikaner, me nsayap bé lipémba ni bilôg bi
nyuñ bi bôlôm ni bi bôda i jôi li matjél més momasôna. I jôi li tik yés loñ ni i jôi jem, me BOTHA, ñane sap
i Nwel mbog Afrika. A ô e nyoo bé me nti bé mayéga ni bibégés
inyuu lôs nan ni ômsiñ nan i tep ni bi tep me le me kena niñ i bon ba
Afrikaner. Mangéda ma yé bés mabe dilo tini. Jon me nkit le me ntiina bé inyuu
i kônde yis bé le me yé ni bé to ikété hié to ikété mbug mbebi. Di niñ ikété
mbôm bôt i yi bé jam ndi yom ba nke bés njôñ matjél més. Ba ñoo bés ndi ba
ngwés kadal i mam di nkôhna. Ni hôya bañ le di yé ngim litén i édi ndi i bag ki
ngui. I ngii ngii Bakana ba Afrikaner.
Ni
bénge bañ me ndigi kikii jôi jem le BOTHA ndi kikii banga mbu i niñ ni bot-ñem
nañ inyuu bilôg bi nyuñ bi bôlôm ni bi bôda. Hodo hodo me nkal bé, biték bini,
Nyambe nyen a nti bés gwo jon di nlama jo i pam di nwes matjél més.
Di
nla bé yén hala i tehe i mam di mbot le i bôt ba nyi bé jam ndi ba bag bôt ba
yengi “Kaffirs” ba tamba gwo. Tison Prétoria i gwéé ni pék Bakana inyuu Bakana.
Di gwé bé le di unda to njee ndi to MINHINDÔ le di yé litén li nloo bo.
Di ñunda MINHINDÔ i jam lini hala
a nlel balal ba ndamba. Sap i loñ i Nwel mbog Afrika kikii di nyi yo i bi héga bé ni jôñ i mahoñol.
Di
mbot yo ni pék yés ni biibe yés ni matjél més. Matjél ma basañ bés ma kuba hisi
hini inyuu tohi yés. Jon di gwé soso pil i tééda yom yés, ñañ wés ni lipém jés.
I mut a njo sañ le a niñ ni telepsép a njo bé nkoda. A bilôg bi kéé bi gwéha,
ni nyi bilembe ba ntôô i nkoñ hisi inyuu yés. Ba ñode bés mam momasôna ma yé
béba. Ndi ki hala a ta bé mbale. Di mboñ bé bibéba bi mam i lel bôt bape. Ni hoñol hala a banga bon ba loñ, mbagla koo i nyuu i
ba pot i bi bôdôl bé ni Bakana ba Afrikaner. Hala a yé ngim jam li niñ. Me
noode ndigi le me unda bé hala le di mboñ bé ngim héhla jam le i bôt ba ñhoñol
yi jam ba bi boñ bé tole ba téé ba mboñ. Di yé ndigi ngim litén i téésép i i
gwé niñ i téésép ndi i gwéhék niñ niñ i litén li Bakana. Di mpot bé tiig kikii
Bakana bape le di ngwés MINLANGA mi bôt. I jam lini le MINLANGA mi bôt mi mpôna
bôt ba binam ndi ba boñog mam kikii bo hala a nkobla bé le ba yé bôt ba gwé
banga pék. Nkongo i tabé nyik to ngôdô i ta bé hikômbat ndigi inyuule ba
mpôôna. Ibale
bo Nyambe a gwés le di kôli ni MINLANGA mi bôt ki a bihek bés ni nlélém koo i
nyuu ni nlélém pék. Ndi a bi hek bé bés nlélém : BAKANA, MINLANGA NJEE.
Baénél ni milimil. I pes i pék di nlel MINLANGA pénda i tabé i bôdôl ngandag
nwi hanano. Me nhémle man
Afrikaan a yé mut telepsép nu a nkon Nyambe woñi, niñ yé i ñunda hala. A tabé
mut pinda kikii bôt bape. Ndi ki i yé le di nti MINLANGA mi bôt minson di yik
ki le nkol ni môô i gwep. Yom di nyi yo ini le, Bakana ba Mbenge, ba Amérika, loñ i Kanada, loñ i
Ôstralia ba nkam bés to bipôdôl gwap bi nkiha bé ni maboñog map.
|
Litôôma mi ño li nlama ki bôña i
len ini. Bayi mam bés ba nlama sal hikii kel le ba tôôma MINLANGA mi bôt miño. Nlanga
mut i nyi bé niñ i ti bôt jon di nlama pémés i jam li. Nlanga mut i yé ngim hégél i nyi be tehe i mam ma loo
i yaani nu a ñye. Inyuu
hala nyen di nlama jôs nye ni i mam di hégda haa ngandag le a nla bé hégda mo. Nlanga mut i nyi bé bog niñ yé i lel nwi wada. Di
nlama bé hôya hala. Jon me gwé ngim bôt i nsélél me tôbôtôbô i nsal i nson u.
Me mbat banyañ ba Afrikaner le ba
gwal ngélé ibaa. I yé longe le bon ba gwé i lel balal ba ndamba ni i njel ini
le wanda bôlôm ni wanda bingond bi Bakana ba kônde bana bon Manjel momasôna. Di
nlama yén péé le Minhindô mi bôlôm di bagal bo ni baa bap ndi di fane bôda ba
Minhindô ba gwé bon mabum map ndi ba tabé mbiibaga.
Me
mbot ngim péhba, nson wéé i yé tôôma
MINLANGA mi bôt le ba nolna bo ni bo. Manola mana ba nlama bé kokse i bet ba
nkan kuu inyuu i boñ le manola ma kee ni bisu.
Bayi
mam ba nsélél me ba nléba lelaa ba nla ha mbôñ bijek gwap ni nol bo ndék ni
ndék ni lelaa bôda ba nyila kom inyuu ngéda yosôna. Liha mbôñ maog ba nyo la
hôla le nsongi wap i bôt i sôs. Bingond gwés bi Bakana bi nha i mbôñ ini bijek
ni maog ma MINLANGA mi bôt le mbôñ ini i nol bo ndék ni ndék sañ yés i. Gwét bi
loñ yés bi ngwélél mbôm jôl gwét inyuu i tjé Nlanga mut jon di nlama gwélél pék
yés inyuu i boñ i nlélém jam. Nseñ i yé le i jam lini li ba jam li mut bo mut.
Kikii ba ñañal le Nhindô mut i nwo ingéda a nke i nañ ni muda Nkana jon tjiimbe
i nkédna ni nsul. Dikokoñ tjés di sapak di nlama ba ni bisônda gwés bi
apartheid bi soli ingéda ba ba ba nsal nson wap i ha mbôñ ni i ôbôs mém ma bôda
ba na lôg bo le ba yé mawanda map. Di gwéé kii le di gwélél Bakana ba bôlôm le
ba kee bôda ba Minhindô ba nyét bé ndéng i nyuu i boñ nlélém nson. Di nkôhna
bikaat bi bôda ba libambe biloñ bi Mbenge ni loñ Amérika bi nhee ni gwés sal
nson u. Moni mi nla hôla béé kikii di gwé nwo, di nla yi gwélél nwo. I pôla i,
a bilôg bi kéé bi Bakana bi gwéha loñ yés, ni ha bañ i ñem nan i yom nkoñ hisi
ya pot ni wo bañ nyuu le ba nsébél béé le ni bagal bôt inyuu koo yap. Hala a ntéénga bé me le ba
nleñ me nguu le me nyen me mbot ni ba kiñe i bagal bôt inyuu koo yap. Ma yila
béme kôi inyuule mut a nsébél me le kôi. Ma ba ndigi hiôdôt nan i mbay, banga mut BOTHA. Bug
yem i nsôk i yé le di nlama sal ngi nwaa
mandap ma gwal. Di nsaa bé baane bilap bi bisai le ba hôla boonge ba titigi ba
Minhindô le ba loo i niñ ndi ba nlama nol bo ingéda ba ngwéé. Ibale
bo ndi nson unu u salak longe, ki ngandag mam i ma mal. Hikuu hem i ane hi
ntééda moni tôbôtôbô inyuu i boñ le nson unu u séla bilap bi bisai ni ndimsi.
|
Inscription à :
Articles (Atom)