mercredi 14 novembre 2007

LISUDA
Hala a yé ngi – masoda. Hala a yé mut mbom be nu jam jéé li nke bé longe to ibale bo ndi a nyôs nyuu i jam. Jon u nog le, mim u njéé u tugne mut mbom be. U nogog ki le, mut mbom be a bada libanga libe i sel.
Ngim mut i nla ba le lisuda li mboñ le a nkwo kékse, a mbana béba libii, a nsomb litôwa li mondo li nke bé longe i ke ni bisu. Mu i njel i nyen mut mbom be jam li nla gwel nye i homa a ntelbe, jam li nla gwel nye ingéda a nhoñol le mam méé ma nke longe.
Lisuda li nla boñ mut le a hoñol le a mbana bé longe niñ ndi i mut a nyi bok mam méé, lisuda li ntéénga bé nye inyule a nyi i homa lisuda li nlôl nye. Hikii jam li gwé ngéda. Lisuda li yé jam li niñ.

YAÔNDE, 03 maye sép 2007
Nkam Pondi Pondi

PIL
Di nla kobol i bug ini ni kal le, hala a yé moni mut a mpôôs mut numpe, ntôñ i bôt i ke ni bisu.
Mut a nla ki pôôs mbôô bijek, bikaat i ke ni bisu. Yak ngim loñ i nla pôôs moni i ke ni bisu.
Kikii mut a nla bé bana mam momasôna, jon pil u yé nseñ inyu i hôla nye i yônôs ngim jam i nlona mahol.
Ingéda ba nyimbe le mut sém a nsaa pil wéé kikii mam ma yé mbogog, i ntén mut nunu u nhoo kôhna kôle.
Ibale bo ndi u nsaa bé pil woñ kikii i nsômbla, hala a yé hison inyule too u mbet, too u nsôs, pil wo i nyégle. Jon u nog le, to u nkap bé, u tjak mapil. U yi le, i nwaa u nyoñ pil, i mut a mpôôs we, a mbat we bibep. Hala wee ngim yom ya hôla nye i témna moni wéé. U je bañ mut pil. Inyu hala nyen u nog le, pil hilo, mut a nje bé wo. Ibale bo ndi boña woñ a nkal le a nwaa sal, le a nlôôha yén péé, too u mbet, too u sôs, wa ke ndigi hilo. Jon i mut a mpôôs a yé a ba a téé bitédéé, i mut a mbat kôle a yé a ôm maboñ hisi.
Yom mut a nlama tjél, liyoñ pil umpe inyu i saa pil u bisu. I ntén mut unu a nyila nkol mut. Yak i loñ i nyoñ pil umpe inyu i saa pil wéé, i nyila nkol.
Mut a nla bana pil le pil mayéga u, le mut numpe a mbôñôl nye longe jam. Hala a nla ba ki nlélém inyu ngim loñ.
A we nu u ñañ lipep lini, b'a u nsaa pil woñ u mayéga ? Kii u ngi bembek ? U yi le u nlama bé je bijek to nyo maog ma loñ i ane we tigale u ba nkol i loñ i. U nuñul bañ biték gwoñ mut a tabé man mee tigale ñôma woñ loñ a ba habé man mee to nkena mbai ligwééne joñ to tison yoñ.Basôgôl boñ
ba nyigle we biték gwap yak we u yigle bon boñ biték bi.
YAÔNDE, 05 maye sép 2007
Nkam Pondi Pondi
MUT A NTÉD LIBIND JÉÉ NYEMEDE

Di nla kobol i ngén ini ni kal le, hala a yé mut a ntéénga nyemede, ndi a hoñlag le a ntéénga mut nurnpe.
Di nla ki kal le mut a yé a nyi i yom i ntéénga nye, i yom a mboñ, i yom a nlama boñ ndi a ngwés bé neebe le nyen a yé njom, nyen a nyi i yom i ntagbe tole nyen a nyi i homa maliga ma yééne i ke ni bisu.
Mut a ngwés habé pot maliga inyule a nkon woñi ndi ki i yéle ba nyil banga mut ingéda mut a mpat koo hiséé.
Ingéda yom i mpémél mut, i mut nunu a nlama bénge ibale bo ndi nyen a nsuu bé i yom i. Jon mut a ôm bañ mut numpe nsohi ni i yom i mpémél nye. A yéñ i yi ibale bo nyen a ntéd bé libind jéé nyemede. Jon u nok le nu man a ba ke i lép, a teege yôi, nye njéé ; i kel a boma toi njéé, i je nye.
Jon mut a waa kal le mut numpe nyen a mboñ nye jam i sém tole jam i kaa ingéda mut nyemede nyen a nyi i jam a mboñ tole i jam li mpémél nye.
lbale bo ndi a nyi bé i jam li a hoo bañ ôm rnut numpe nsohi.
Yôi nyen a kal njéé nye : a njéé kéé, béngba, ibale bo u mbéngba bé, kindba.

YAÔNDE, 21 kondoñ 2007
Nkam Pondi Pondi


BA NLÉBÉL BÉ MBOG DIKÉT DI PÉÉ

Di nla kobol i ngén ini ni kal le, to kinjee jam li ngwel litén joñ tole loñ yoñ, u nlama bé tjôô jo inyule u unup tole ba mpuuwe likaba li bijek, li moni, tole di disi i ke ni bisu.
Kii i yé loñ ? Loñ i yé bôt, biték ni ngwélés. Ingéda mut a nnôgôl matiñ ma loñ yéé, hala a nti nye ngui i gwel mam ma niñ, hala a nti nye bot-ñem le niñ i gwé ngim nseñ. Loñ i mee i bi bana liada ni Hilôlômbi. Jon i mut a nyan loñ tole i mut a ñunbene loñ a nla bé tehe longe inyule hala a nkobla le a nyan Hilôlômbi tole a ñunbene Hilôlômbi. Ndi ki i yé le Hilôlômbi a yé Batuupék ni Bayemlikok. Inyu hala nyen u nog le, mut a yé bôt ; bôt ki ba yé mut. Hala wee mut wada a nla gwal ngandag bôt, ngandag bôt ki, i nti mut kimnga. Inyu hala nyen, ngui ngan i nlôl i nwel.
l jam lini jon li bi tinde bôt ba kôba le ba nlama nôgla. Jon u nog le, Nkana a nhéya bé Nkana numpe tamba i ño. Ingéda bôt ba kôba ndi i pam le mbombog a mbep kena loñ, i mbombog nunu a bé a nidba nyemede.
U tééda le : nôgla i bon ba loñ i mboñ le loñ yap i ba banga loñ, yak i ntén loñ ini i ngwal mimpémba mi bôt, bôt ba yi ni pék. Boñ mam ma nti loñ yoñ lipém. Pot i jam li nti loñ yoñ lipém. Loñ i umul bé mut maboñ hisi. Jon a man mee bégés litén joñ ni loñ yoñ inyule ba nkés bé mbog i ngii mbog. Masoda ni nu a nkil i kokok.

YAÔNDE, 04 matjel 2007
Nkam Pondi Pondi
U NOM MAÉ, U KIT ÑEMB LIBUI

Di nla kobol i ngén ini ni kal le, ibale u lôôha nom i jam, u nsôk ndigi boma ndutu. lnyu hala nyen bôt ba kôba ba béé ba nti mbombog wada hônd kéna inyu ngim ngéda, Inyule i mut a ñadbe ane a ntomb ni i njel ini le a gwé habé pék to yi inyu mahol, inyu longe i ke ni bisu.
Jon u nog le, ñem u nsôgôô bé njéé. Mu i njel i nyen u nog le, batôle ba ntulul bé singi. To u bana la yi to pék, ngim ngéda i mpan le, biyi bipe ni mapék mape bi nlel i gwoñ. .Jon u nog le, nding i njôs bé tjai ditan. Mut a tabé batuupék.
Bôt ba kôba ba bi tehe le ingéda mut a ngwés yom a nwaa bé yo. Jon ane i nlama le i gwé ngim ngéda le sém len, kaa yaani i ke ni bisu tiga le bon ba loñ ba waa i mut a yé i ane. Ane i loñ i tabé jam li bum isoñ inyule liléba mut a ngwés i yom loñ i ngwés ndi a béñék i yom loñ i mbén hala a ntôl bé. l ntén mut ini nyen a yé isañ bon ba loñ.


YAONDE, 03 matôp 2007
Nkam Pondi Poncli
YIGIL
Yigil i yé liyi liké ni liyi sal ni moo moñ. Ndi lelaa mut a nla yi liké ? Kii a nlama boñ?
I yom i ntagbe i pôla malét ni ñudu wéé yon i yé i mbôda bôt.
I yom i ñat bôt inyu maséé map, yon ba nsébél le mbañ.
Yigil i nkôôba ñudu i niñ mbañ u wa lo yaani. Jon i ngéda yigil i nke bé, hala a ngwal pénda.
Liénél li yé jam li, li nkéñ me, jam li, li tuga me, ni mam mem.
Ingéda liénél li mpôôna me ngembe tole maliga, hala a nla ti me lipémba. Inyule mut a nla ndigi ba nyemede ngim, ibale bo biénél bi yé.
Yigil i ñunda we lelaa u nlama yi gwel nyuu yoñ wemede, inyu hala nyen yigil i ñunda we lelaa u nla sal nson inyu je, lelaa u nla tibla ni wemede, lelaa u nla ôô bisélél gwoñ, lelaa u nla bot mbôda. Di nla kal le, yigil i ñunda we lelaa u nla nwas libag li mange. Yigil i nkena we i njel kunde. Kunde i mboñ we le u tep i mam u ntehe nseñ inyu yoñ.
Yigil i nlama ni ba yom i yé we nseñ inyu i yônôs ngôñ yoñ.
Yimbe le, bonge ba mbéna tuk hikii ngéda. Ibale bo ba ntuk béé, we ba nkon tole ngim yom i ntéénga bo.
Ngi neebe liénél li nlôl i woñi, i ngi yi gwel nyuu yoñ wemede.
Limeya liénél, wee u nyi kii i yé liénél, bibôdne bi yigil bi.
U nlama ni jo sañ inyu yémbél liénél. Inyu hala nyen, u nlama ndugi téé ngôñ yoñ ni i mam u tehe le, ma yé we nseñ. Le i yaani to nomaa nu a ñye u laa yônôs ngông yoñ, ndi a ba bé we le bebek.
Yigil i gwé mam. Libisu, liénél li nla lôl i mbog ndombôl. Biénél bipe bi bag we nseñ kikii bo je, liyi hônba kon woñ. Ndi, mbadga i yé le : bimbee biénél bi yé nseñ ? Inyule, u hôya bañ le banga yigil i mbôña ndigi ni mahôla ma bôt bape.

Lelaa u nla nigil ?
Yom i yé nseñ, yon i yé i yi biénél bi yé nseñ inyu i hôla we i ba kunde. Ndi mut a nla bé ba kunde nyetama ibale bo, bôt bé ba libôg ba ta bé kunde.
Ingéda mange a mbep boñ jam, bagwal bé, ba nlama niga nye i kon ison. Hala a mboñ nye le, a nôgda le a ntéénga nyemede.

YAÔNDE, 02 kondoñ 1998
Nkam Pondi Pondi
B'A MUT A NLA NOG MUT NUMPE ?

Yom di ntehe, yo ini le, to hala kikii manwin ma ntjama ni mbog yosô, bôt ba nôgla bé ngandag. Nog i yé kii ? Mut a nog ni maôô ; Mut a nog hop i mut numpe ;
Nog i ntagbe ki i nôgla ñem, nôgla yi, nôgla maboñog I ke ni bisu.
Yi i yé gwom bi tagbe mahoñol ma mut.
Da tehe kii i nkéñ nôgla ikété bôt ni lelaa nôgla i nla ba ikété bôt.
Ibale bo ndi u nyoñ I eéga i loñ yés, wa ga tehe le, ngim bon ba loñ ba nyan libag li basôgôlsôgôl ni i njel ini le, ba mpot ni boñ mam map kikii Bakana ba Mbenge ba, ba bi énél loñ yés. Inyu yap, bilonge bimam gwobisôna bi nlôl ndigi Bakana. Hindo mut u nla bé yi boñ jam jokijo i mis map.
I mut numpe nunu, a yé mut kikii we, ndi ni yé bôt iba, we ni nye ni nogla bé bibug, biyi binan bi meyna bé to ibale bo ni mpot hop wada. Nye a ngwés ba isi ane i loñ pe, ndi we u ngwés ba kunde.
Jam lipe li yé ki mu le, inwet a mboñ sukulu, yaani a kôhna mambôngi, nson wéé i ti nye bigwel moo. Ni ha, i ti loñ, a nene kikii nwet woñ, we u bag kikii nlimil wéé.

Hala a ñunda bés le yom i nkéñ nôgla hana i yé ngông lipémba.

Nôgla i nia ba ikété bôt ingéda linogol bibug li yé, ingéda ba nyi le ligwé jap li mbog li yé bo nseñ inyu libag jap li bôt ba binam.
Mut a nla nog mut numpe ingéda bôt ba nyi le, ba kôli mabén. Ingéda mut a nyi le a kôli i boñ i mam ma nkon nye ngông ibabé nye i bôk mbén, hanyen a nla nog mut numpe.
Yom u tééda, yo ini le nkwel wés i tihba ndigi ligwé li mbog. Nôgla i tihba mam mape ike ni bisu.

B'A MUT TISON A NLA NOG MUT MBAI ?
Yom di nyi, yo ini le, mut tison a ñhoñol le, nyen a nla niiga mut mbai kii i yé mahol. Ndi, ibale bo, di mbénge ibôdôl hanano 37 ma nwi, di ntehe le, manjel momasôna mut tison a nnoñ inyu mahol, mahol ma nene béé inyule mahol ma mbat ngôôba ni neebe i mut tison ni mut mbai le, ba sôñ ligwé li mbog, le ba jôs liyep ni i bot lihat inyule i yom koñ i lôla i ñunda bés, yon i yé le, di nyi habé mbog basôgôlsôgôl ba bi yigle bés, ndi to mbog Bakana ba Mbenge.

B'A NGWAL A NLA NOG MAN WEE ?
Man ingéda a ngwéé, mut bisu a nla nog a yé nyañ ngwal nye. I nyañ nu, a yé nye mam méé momasôna, malam ni mabe.
Nkéñéé man u mbôdôl yi su i nyañ, a ntehe nye, a nup mis inyu i bénge nyañ. A mbôdôl yi liké li nyañ, moo ma nyañ, njiñ nyañ ni libéé li nyañ. Nkéñéé man u ñee ndigi bé libéé li nyañ, sômbôl yéé i yé le nyañ a gwés nye, a nog ki nye. Manôgla ma, i pôla nyañ bo man a ntip gwal, mon ma nla ti i man nunu bilem ni libag Jéé, ingéda a yila mut. Mange a yé a nañ, le a nyila mange wanda, ngim gwom pe, i mbôdôl kon nye ngông. A nyéñ i ba kunde, a ngwés le, ingéda a yé i ti, bôt ba yi le ngim mut i, i mpot kiki ihéga. A nyéñ i yi ngim mam i, i ntagbe i nin i mut binam. Hanyen u nog bonge bape,ba mbat bagwal bap le, lelaa man a ngwéé?
U mbéna ki tehe le, mange wanda a ngwés a yén i yéé pes nyetama inyu i ôt mahoñol.

I pes i mange munlôm, u yi ni le, muda a

mbôdôl kon nye ngông inyule manum ma nla

bôdôl pam nye.

YAÔNDE, 02 kondoñ 1998
Nkam Pondi Pondi


B' A NIÑ I GWÉÉ NGIM NSEÑ?

Niñ i yé maboñog monasôna, libag ni mahoñol,ma tihba bés. Jon lihaa, nson, sukulu, gwéha, ndutu,.litug mban, nyemb, ni mam mape bi yé i kété nin.

Nseñ inyu mut i yé kii ?

Nseñ u mpana we i ngim mahee. Mut a ngwés le ibale bo a yé rninkôm, a nla ba kunde i ôô gwom bi, bi yé nye nseñ, gwom bi, bi kon nye ngông inyu niñ yé.

I nla pam le nseñ ni ndoñol i nseñ i niñ ma yé jam jada. Kikii hi éga, mut a nke i sukulu inyu i la sal, inyu i bana nson.

Niñ i gwé ngandag ngobol i nseñ, yom i ntéénga yon i yé le u yé toi mut tole u tabé.

Yom i ntéénga i yé i pôla mahee manson ba nti me kikii bo nson i ingil, me nla neebe mahee ma nson ma, ndi me ba habéme memede tole me tjél.

Ha ika ngéda i, i nga sômbla le me noñ i njel rnemede me ntep, i ya hôla me i yônôs ngông yem.

Kii i mboñ me le, imam me pidnege ma ntjôô me?

Kii i mboñ me le, me bagba i niñ ngandag bôt i pañ yem ba niñ?

B'a metama ma la pei ni i njel niñ ini me ntep ni rnemede? .



YAÔNDE, 02 kondoñ 1998
Nkam Pondi Pondi
LIBAG LI NGAÑNGAÑ IKÉTÉ MATIBLA

Njiiha i nla heñel libag li minkañ mi ño ndigi wee ba njubus mbôñ ikété nyuu mut.

Ba nlama niiga nkookon liyi gwel nyemede ingéda a nkon.

Inyu bon le u mbôôp,bee gwotama bi kôli bé, ibale bo mahoñol ma ntémb bé we nwee.

Yigil i nhôla le mahoñol mabe ma lona bañ mbuma ikété mbôô woñ.

Jon i yé longe i tehe liada liyé i pôla yigil ni libag li mange, ni liada li yé i pôla gwee bi matibla ni matibla ma njiiha.

Yigil i nhôla mut i yi gwel nyemede ingéda a mbeha kon, inyu i boñ le a yôm bañ.

Liyi i mbee ntéñ kon u nkon, li hôla bee ngañngan a ntiina we, le bi tibil we longe li tiblag. .

Ingéda nyuu yoñ i ngi gwéé libag li mange, nkookon a yé a ba a gwééne ngañngan bôdôl, i bôdôl i neebe kon ngañngan a nléba nye i pam i gwee a ntiina nye.

Yigil i yé nlôm jam inyu boñ le u mbôôp, limbôôp mahoñol ingéda u gwé njiiha, limbôôp i nyuu yoñ ni bee.

U yi ni le, liyoñ gwee ngandag li ngwal ngim kon. Mbôô i kôli ni sañ mut a njo. Mbôô i ñunda libag li hikii mut bisu bi nyemb.Mbôô i ñunda libag li hikii mut ikété mbôda bôt. Jon njôôge i yé ngim yigil inyu mut binam.

Yigil ni mbôô bi nyila hanano gwom bi litug mbañ, gwom bi mbôda bôt ni gwom bi likot masangô.

I ngui i nsôs bôt, i mboñ bo le ba nyi habé, bog mam map ni bomede.

Jon kon i nyila pék i mahoñol, jam ndég bôt i nla ndigi yi.

YAÔNDE, 02 kondoñ 1998
Nkam Pondi Pondi
NYEMB

Ngi-niñ banga niñ i mboñ we le nyemb i nkônde kôhna we woñi. Ndi nyemb i tabé soso ndutu inyu mut nu a nwas bé le ngéda i tagbe nye.

Nyemb i yé ngim yom ikété niñ. Jon di nlama ti yo ngim ngobol inyu i yi kii i yé nyemb.

Banga niñ i yé le u la ti wemede sesema inyu niñ. Jon mut a nla niñ le niñ yon i kengana nye. Banga niñ i mbat we nu u ngwés niñ le, u nwes biibe. Hala wee, u ngwés niñ ni bôt boñ ba libôg, u ngwés i yom hikii mut a ngwés.

Njel niñ i mpam i nyemb ndi niñ modo i gwéé.

Linwas ngéda i ntagbe hala a yé ngéda i tagbe i i nlona bé ngim mahee.

Liba i ngii niñ, ni i ngii ngéda inyu i semba mbén niñ, hala a yé ñénlag i jam inyu mut, tiga le a ke i ada nkoñ i gwom bi gwé bé niñ. Mut a nlama yi kii i yé le nyemb ni lelaa a nla sem niñ yé.

Mut a nla sem niñ yé le a nla bé ba nkol u mut numpe.Hala a ñunda bés le bibôdne bi kunde bi, hala wee bibôdne bi banga niñ. Lipam i banga niñ li mboñ we le u yi kii i yé le nyemb.U yé u pam ha i homa nu ndi to u yi imbe ntén nyemb wa bana.

Banga niñ i gwéé libag li mbôda bôt, jon like nyemb ngwéé li ngwal ngi-yi gwéha.

Jon u tééda le : like nyemb ngwéé li yé nlélém wé like niñ ngwéé.

NYEMB i ta bé yom u nla bag.

YAÔNDE, 02 kondoñ 1998
Nkam Pondi Pondi
NDUÑA INYU HOP LIGWÉYAG

Hikii litén li gwé i wé hop tole i hé hilémb. Won ba nyil nye to hee a yé. To ba yik bé nye, ba mpala yi litén jé, ibale a mpot. Jon ndi nla kal le hilémb hi yé litén. Litén li nkeñeb ibale ba pot hop litén li, ba mbôl. Li nsiib, ibale ba pot wo ba ntôl habé. Li ntjé ibale, li pot wo mut a ta habé.

Ibale, man mee a mpot habé hop wé, a yi le bakén ba bôt ba yi habé litén jé.

Man Basaa nu a ntjilis bon i pot hop mee, a nol hop Basaa. A ntuga ki bon bé le, bôt ba yi habé litén ba yé bijô.
Bakén ba bôda ba nlo mabii yag bon bés, ndi ba tjélég pot hop balôm, ba ngwés bé bo to litén jap.

Hop lakii u yé mut, u ngwéé, u nhol, u nañ. Ndég mange i nla bé pot kikii i ñem kété mut. To ñem kété mut, u nla bé pot kikii nkoh paa hala wee nhôlag mut. Mange a nlama nigil hop.Yag ñem kété mut a nlama nigil hop, teele a pam kikii nkoh paa.Yag nkoh paa a nlama ke bisu i singii hop, inyule hop u nañ lôñni bibug bi yondo bi nlôl mahop mape. Kikii ihéga, ibale a bé yi kôgmod inyu litibil lihep yag jôi li quinine a nlama yi, tiga le ba pot jo i kegi yéé a kahal kiñii ño. Hop u njubus ki mut i pôôna ni matén mape. I mut a bi bañ kei yé, a nti nye jôi, jon yag we, wa sébél ndigi inyule we u nla bé oo jôi lipe inyule wen u mbañ bé. Kikii ihéga : matôwa, baskô i ke ni bisu.

Jon hilémb hon liyé mut. Ibale bo, u nyi bé hop, pék u gwé i ño, wa labé lôôs yo bôt bape. U yi bé hop, u nla bé telep i ti u nôôga. Ibale u nyi bé hop to u gwé bimbee bikondo, u nene itéégé mut libai li bôt. I mut a nigil makégél ma hop a bi gwééna, a yig bitja ni bisumble, mambé ni bikuum bi hop, hanyen a nene mpôdôl. A nla ki bana bitel kii bo mbombog, mut maloñ ma nyi, ba tinag ki lipém. Jon i mut a nyaage hop wé ligwéyag, a mboñ le litén jé li yéna, li nene kii lipuuba. Ibale bo, ndi di ntjél pot hop Basaa, hala a boñ bés le da nimis libag li man mee ni ligwéé li mbog Basaa. Hop u mpot, u yé nlam ingéda hala a nhôla we i nog maasoñ. U nlama jo i sañ ini le hop Basaa u wo bañ to ibale bo u nhoñol le wa biba. Ngo, u nlama yi le, mut a nla biba le a kôli ni ndôm tole a biba ngi njom. Ingéda ba mbéb we i ngi njom, u nog bé njôhge ndi maséé inyule u téé sép ni i sañ u njo.

Di nsugus i nkwel ni kal le, hikii man mee a yéñ i pot hop wéé i ligwéyag ni longe lipodog ibabé nye i wonyu tigale a yégle i wang mut. Masôôbe i béé i yoñ ti. Jon Hilôlômbi a bé bé jôñ di a ti Basaa ngim hop. Di sem libua i nol hop Hilôlômbi a bi ti béé, i, i bééga ñañ basôgôlsôgôl, mandutu map ni maséé map, ma mayé i més i boga ni boga.

YAÔNDE, 02 kondoñ 1998
Nkam Pondi Pondi