mercredi 17 décembre 2008
HIKII LITÉN LI GWÉ WÉ TÉGLAGA ÑYÉÉ
HIKII LITÉN LI GWÉ WÉ TÉGLAGA ÑYÉÉ
Di nla kobol i ngén ini ni kal le hala a yé ngim mut ba mbééga bibéba gwobisôna, mambegee momasôna i ke ni bisu. I mut nunu nyen bôt ba mpôdôs béba, nyen bôt ba mbééga diun tjap i ke ni bisu.
Inyu kii bôt ba yé ba nôgla le ngim mut yon ba ntéénga?
Ngui mut binam i ñane nye le a yi gwel nyemede tigale le a ôbôs i mam ma yé mbogog ni nye a lôôs yubda ni i bôt bo ni nye ba niñ.
Ngôñ mut binam i nlôl bé ni nyemede, i nlôl ni i sômbôl a ngwés pôna mut numpe i pes maboñog ma mam, i pes liyi mam i ke ni bisu. Ndi i mut numpe nunu a ngwés nigle nye i pam i ngim nwaa. Mut a ngwés ndigi i yom mut numpe a ngwés. Jon pémsan i yé i pôla bôt, yon i nyis bé ngui manôgla i pôla yap.
Jon ingéda i mpam le, ngim mboda bôt ngôñ i gwés pôôna, u nla habé bagal yo, le i nkahal yila nlélém, manôgla ma mboda bôt ma nyégle ndég le ma yin, hanyen bobasôna ba yé ba pôôna ni nôgla i ngim téglaga ikété litén. Mut nu a yé sesema inyu litén, le litén li yôm bañ, li yin bañ.
Inyu i sôô nyeiha i pôla bôt, i pôla matén, i pôla biloñ, nyen bibase ni magwé ma mbog bi bodba ni kônde ba. Ngim mut tole ngim yom tole ngim jam bi nlama ba le gwon bi yé béba, le gwon bi nlona béba, le béba i yé ni gwo i ke ni bisu. I nlélém ngéda ngim mut, tole ngim jam tole ngim yom bi nlama nene le gwon bi yé longe, le longe i yé ni gwo inyu niñ i mut.
B'a téglaga ni béba bi yé ntééyag? B'a bôt ba nla bé niñ le nyeiha i ba béé? B'a inyu i boñ le litén li niñ, li mbat téglaga?
Yaônde, 16 biôôm 2008
Nkam PONDI PONDI
NYÔL I YÉ I LEL WE NTEL, U HAMBAA JADGA
NYÔL I YÉ I LEL WE NTEL, U HAMBAA JADGA
Di nla kobol i ngén ini ni kal le jam li yé li nai we, u nwas jo. Hala wee u yé mut yengi, lélés mut, wañ mut, nkol mut i ke ni bisu.
Niñ i niiga bés le koo i nje bé i édi. Hala wee mut yengi a mboñ bé jam, a kôli bé le a je inyule niñ i yé sañ.
Ibale bo ndi u nke bé ni bisu, bôt bape ba nlo, ba tagbe we, ni we u ntémb ni mbus. Hala a yé nlélém inyu loñ. U nyila nkol mut yak loñ yoñ. U nyi habé bégés mbog yoñ, u nyi habé sal bijek gwoñ ni nuñul gwo ni nkoñ hisi, u nje habé bijek gwoñ, u ñôô habé bisélél gwoñ, u mpot habé hop woñ i ligwéyag i ke ni bisu.
Loñ i ngwés bôt ba ngui. Jon u nog le, man munlôm mbénd hônd, i homa u mbôône, ba nlep bipes. U nogog ki le, pôndôl i yôñlag i janda. Hala a yé ngui lôs mut. Mut nu a nkon bé woñi i boñ jam.
Yaônde, 05 biôôm 2008
Nkam PONDI PONDI
B'A LIHAT LI NLA TI BÉS MAHAK ?
B'A LIHAT LI NLA TI BÉS MAHAK ?
Di nla kobol i bug ini le lihat ni kal le hala a yé bigwel moo.
Di nla kobol i bug ini le mahak ni kal le hala a yé mahoñol ma mut nu a ntehe tole a nyoñ mam i pes i lam.
Ingéda mut a nsal hanyen a gwé bigwel moo. Hala wee lihat. Jon u nog le, u gwé bitôñ, wee u gwé môô. U nogog ki le, we ni bot, u gwel habé maôg ni moo. Hala wee ingéda u gwé yom yoñ, u nyep habé ni yo. Mu i njel i nyen u nog le, we ni matai i nyo, u wo bé njiñ i nsul. Hala wee ibale bo ndi u gwé tjom, yom i nla bé téénga we. Mut tjom nyen bôt ba ngwés. Jon u nog le, i mange a bééga hikamba i nyik, nyen ngwo i noñ.
Lihat li nti bés mahak ingéda mandap més, bôt ba nnol, inyule ibale bo ndi di gwé bigwel moo ndi di bana bé bon, wee lihat jés li nti bé bés mahak. Lihat li nhôla bés i néñés mbôda yés ni ti bo minson, hanyen da bana mahak. Hanyen da ntehe nseñ i niñ. Jon man mee a bii, a gwal bon batan i ndék yosôna, yag ngond mee a gwal bon batan ibale bo mbôô wé i nténga bé nye.
Yaônde, 16 dipos 2008
Nkam PONDI PONDI
NJANJAT
NJANJAT
Hala a yé mapubi ma mbay ngandag ingéda soso nop, ma lôlag i lugna i linyuma i ngoa i nhôba nkoñ hisi.
Ngim bôt i nigil lebaa njanjat i gwé, kii i boñ le njanjat i mpémés mapubi mé, inyu kii ngim banop yon i boñ le njanjat i pam i ke ni bisu.
Ingéda mbambat i nwehge, hanyen njanjat i mpam tole i nyila njanjat. Ingéda biéña to ngog I ntôôma makeñi, i mpémés njanjat. Mu i njanjat nyen hié hi bi lôl.
Ingéda u nog le mis ma mut ma mpémés njanjat, hala wee i mut nu a ñunup i ke ni bisu.
Yaônde, 14 dipos 2008
Nkam PONDI PONDI
MATJÉL
MATJÉL
Ingéda man a ñông, a nyila mut, matjél ma nyañ ma nlôô i jôp ndi ma niñhag nye. Ipôla sôñ ibaa ni sôñ saambog, matjél ma nlôô libaa ni i mbaayéñ. Mbaayéñ ni ditam bi mboñ nson i hikii jô i nlama. Yak poños bihés i mbôdôl yila ni sal nson. Ha i nya ngéda i matjél ma man ni ma nyañ ma mbôdôl pôôna.
Bikôyôp bi matjee bi matjél nson wap i yé libegee njiñ hôk i hépga, hala wee mbuni ni mbuhi. Mbuni i nyodi bisaha inyu i ke i ngim bipoga ndi i yila mbuhi (CO2). Bikôyôp bi matjee bi nsal nson wap ini mbôgôl dilo ni 20 madilo ndi bi kenek liké li mbôgôl i tan i kilôméda nwaa bi un ndi bi wo. Bikôyôp bi matjee bi gwé bijek bi minsôn, ba nsébél le hémoglobine, gwon bi hôla libegee mbuni i ke i ngim bipoga ni libegee mbuhi i ngim bipoga i ke bisaha. Bikôyôp bi matjee bi gwé bé mañg.
Bipuba bi matjee bi matjél bi yé bipoga bi gwé mañ wada tole ngandag mañ. Ba yé nkapga ngandag mintén kikii neutrophiles, lymphocytes, monocytes, eosinophiles ni basophiles. Hikii ntén i gwé i wéé nson. Nson wap i yé i jôs le dimamana bipoga bi niñ di nti bañ mut kon ni i jôs gwom bipe bi nla ti mut kon. Bi nla je tole bi nla nol bakén ba gwom ni bipoga bi ñômbi.
Mbaayéñ i nyét 150g yak nhôôlag mut. Nson wé u yé i héya i gwom bi nlama bé ba matjél ikété bikôyôp bi matjee ni ikété bipoga. Mbaayéñ i ngwal gwom inyu i ban mut le a kon bañ.
Limaba li matjél li yé nseñ ingéda mut a mbabaa.
Matjél ma nla bana ngim makon le bikôyôp bi matjee bi nsôs nomba, njok suguu, kon le matjél ma maba bé longe, kon le bikôyôp bi matjee bi niñ habé 120 ma dilo, kon le mbuni i mpam bé longe bisaha i ke ni bisu.
Yaônde, 21 dipos 2008
Nkam PONDI PONDI
MAPUNA
MAPUNA
Di nla kobol i bug ini kal le ingéda mut a mboñ we jam libe yak we u ntihbe le u nôgôs nye. Jon u nog le, mut a bép we nyik, wek u bép nye nsas i tôñ.
Ingéda mut a nyi le ibale bon di a ntoñ we mindañ, nyumbi, sañ, gwét i ke ni bisu waga yén bé nwee, waga bana ngui i tihbe nye, i mut nunu a nwas we nwee, ni we waga niñ ikété nsañ. Hala wee mut a nyi le a tôgbe bañ we inyule wa saa i béba a mboñ we too a mbet too a nkuli.
Ni we wa tééda libag joñ li ngwélés. Hala a yé nlélém inyu loñ. Mbén i ntuga le mut a pun. A nlama soman bikéhene.
Bôt ba nkal le ibale bo mut a mboñ we béba, Hilôlômbi a pun we. Hala wee i mut nunu,Hilôlômbi a kokse nye. Inyu hala nyen ibale bo u mpun isii béba mut a mboñ we, wee u ntoñ mbôm béba ya kwél we. Hala a nlet le mut a nwas le mut numpe a boñ nye béba, ni nye a nwéhél nye. Mu i njel i nyen u ntehe le malép ma nyégle bé dikôwa, to lipun i ntomba ñem.
Yaônde, 11 biôôm 2008
Nkam PONDI PONDI
MANYII
MANYII
Di nla kobol i bug ini ni kal le hala a yé ngim yom tole ngim jam, mut a nlama bé pot, to boñ, to gwel to laa to laa. Hala wee i yom i to i jam li, bi kôli ni soso lipém, le mut a nlama bé bôk. Tigale u bana libua.
Di nla kobol i bug ini ni kal le i mbénge base ni i njel ini le kaat Hilôlômbi, tjémbi di mbégés Hilôlômbi, ndap Hilôlômbi, hop i base i ke ni bisu bi yé manyii. Jon likon Hilôlômbi woñi ni pék Batunpék bi mboñ le mut a nla bé sébél jôi li Nwet yanga. Hala a yé bibôdlene bi yi, nlélém kikii malép ma nke i tuye, masoda ma mut ma nene ingéda a nti Hilôlômbi bibégés bi kôli ni nye.
Ibale bo mut to loñ, ba gwé bé ngim yom to ngim jam i manyii, wee i mut nu to i loñ i, i nyôm.
Yaônde, 11 biôôm 2008
Nkam PONDI PONDI
TI
Ti
Hala a yé ngim kon i boña. Ngim bipoga i minkañ mi boña ingéda bi nsal habé long, woñ mi mboñ le mut a nkon ti ni i njel ini le yi i yé nimil nye, a nyi habé ngwel nyuu yé i ke ni bisu.
Kii i mboñ le mut a kon ti? Ibale bo yom i bémb ño ni ngui, hala a nla tihba boña, ni mut a mbôdôl kon ti. Ibale bo ndi njiiha i gwé mut, i njiiha ini i nla heñel libag li minkañ mi ño ndigi wee ba njubus mbôñ ikété nyuu mut. Mut a nla kon ti, ibale bo ndi a nkon nut i laakôp i boña ni i poños nkak. Ibale bo ndi bagwal ba nkon ti, man wap a nla kon ti. Hala wee ti i nla kon mut i njel nkañ.
U tééda le mut a nla bé kon ti ibale bo ndi a tihba likeñ li mut a nkon ti.
Ibale bo ndi u nkon ti, u ke bañ i pañ bee malép, i pañ hié, i pañ lép, u nyo bañ maog, u bet bañ i ngii i ke ni bisu.
Ibale bo u nkon ti, u tehe mut matibla nu a tiina we bee inyu i boñ le u kwo bañ ti.
Yaônde, 16 dipos 2008
Nkam PONDI PONDI
TOGA
TOGA
Hala a yé ngim homa a yé mbôñlag inyu i yéñ i pes i yi mbogog niñ, yi heñel, yi mangui, i pémés bifôtô, linô môl i jam, i nigil pot mahop, i yéñ i bañ bee, i yéñ liôô bisélél i ke ni bisu.
Inyu i boñ le mam ma niñ ma kee we longe, u nlama bana toga inyu mbôô i mut, lisal bijek, liôô bisélél gwoñ i ke ni bisu.
Toga i nhôla we i yi bog i mam u hégda ni i mam u nléba, nwaa u mpémés mo libai.
Toga i nhôla we le u nkônde bana yi ni i njel ini le u nhémle bé to kii, u mpot bé to kii i ke ni bisu. Maliga ma mpam i toga ma tabé baboo. Jon yéñ ndi wa léba.
Yaônde, 06 biôôm 2008
Nkam PONDI PONDI
MUT
MUT
- Mange mut
- Néñha mut
- Nhôôlag mut
- Mañ mut
Isiina = Bombog # Nkeñi = Mpémba
Kidig # Nténdéé = Mbôgô
Ñem kédé mut # Kidig
Ñem kédé mut # Nténdéé
Ñem kédé mut # Néñha mut
Ñem kédé mut # Mañ mut
Yaônde, 16 biôôm 2008
Nkam PONDI PONDI
Dilo
DILO
1) Ngwa njangumba = Hala a yé ngim kon le makôô ma mut ma nut. Hala a
yé ngim matibla. Ba nkôbôl bé njangumba i yanan kumba.
2) Ngwa um = Um a yé ngim matiba. Um a bam, u sihla, wee u gwé
libua.
3) Ngwa ngé = Ngé nyen a nyônôs kokse loñ i nkit.
Mingé mi lugnaga ngom ndi kel pala ye.
4) Ngwa mbog = Mbog i nyibil bilap hala wee mam ma sôli.
Mbog i yé makwo ma ñyéé, mbog i kwog, mbog i nyodag.
5) Ngwa koo = Koo i yé jimb li bôda. Koo i nje bé i édi.
6) Ngwa jôn = Jôn a béé kel nyunga. Jôn a yé ki soso ngand. I nke i jôn, u
hak bañ mbôñ, a tol, nwet a témna.
7) Ngwa noi = Ingéda u nsal dilo disamal, u noye dilo disaambog.
Yaônde, 04 libui li ñyéé 2008
Nkam PONDI PONDI
mardi 2 décembre 2008
lundi 1 décembre 2008
vendredi 28 novembre 2008
nsinga
Mapubi ma nke ngwéé ngandag. Ngwéé i mapubi i nyiba. Ngwéé i mapubi i yé 300 000 km/s. Bindoñ bi mapubi bi mpam ngim jomb. Hikii jomb li gwé ngim lék i, i nuk noñnaga ni nañ liké li ndoñ.
Jon mut a mbañ nsinga i mbôô kikii léman, tômblô, pôs i ke ni bisu. I nsinga yom i mbôô kikii léman, yon ba ngwélél inyule i nwas bé linyuma to hop le bi pam tole bi nyaanda i ke ni bisu.
Nsinga mapubi i yé mbañag ni yom i mbôô kikii léman. I nsinga mapubi ini won i nkena mapubi hala wee mapubi ma nke munu ikété i nsinga ini.
Nsinga mapubi i nhôla le bitidii bi nkuu bitidii bi pala ke, bi nene longe, le hop u pam longe i nkuu bitidii ni i nkuu mahop, le we ni mut ni añal longe to hee u yé ni nsinga i woo i ke ni bisu.
Ibale bo ndi nsinga mapubi i nla bana ngandag njanjat i nti mapubi ma nene nlélém, u nla gwélél i nsinga mapubi ini mangaa, i ingil, i njômbi,i yi mbogog i niñ, matibla ma ngim makon kikii bo likan jis, likan ngim njok suguu i gwélél i muda, i boña mut i ke ni bisu.
Yaônde, 16 maye sép 2008
Nkam PONDI PONDI
nko
Bôt ba kôba ba bé yi i yom ini le nko. Nko i Ngé i bé ngim hma Bangéngé ba bé tééda gwom gwap, bisélél gwap, matiñ map i ke ni bisu.
Jon nko i yé ngim homa tole ngim ndap mut tole loñ i ntééda bikaat gwé, bitidii gwé, hop wé, matiñ mé, mambén mé, matila mé i ke ni bisu.
Nko i nseñ wé i yé le mut tole loñ tole tison, tole mbai tole nkom i huu, tole ngomin, tole ingil tole ntôñ i nimis bañ yi ni pék yé, mahoñol mé, ñañ wé i ke ni bisu.
I mut tole i loñ i gwé bé nko i nla bé hol inyule nko i nhôla bôt i yi i mam ma bi tagbe, i mam ma bi gwéla i ke ni bisu.
Jon u tééda le, nko i yé kikii boña inyu loñ ni inyu mut. I loñ i yé ngwélés yag i mut a yé ngwélés, a nla bé niñ ngi-nko.
Yaônde, 09 maye sép 2008
Nkam PONDI PONDI
nkana
I bug ini le nyogop i nlôl i bug ini le yôgi. Hala wee ibale mut a yé nhat mut, a nyéñ habé jam jo kii jo, inyu yé a ma bol.
Matila ma nhôla mut le a nlôôs mahoñol mé, yi yé ni pék yé i bôt ba ñañ nye len ni i bet ba añ matila mé i mbus nyemb yé. Jon u nog le, hop u ntagbe, matila ma nyégle.
Ingéda mut a ñañ, a nkônde bana yi ni pék. Jon u nog le, yi i ngi kônde i nteg bé mal. Ingéda u ntila ndi u añag u nyila ngwélés. Nlélém inyu loñ yoñ.
Mut a nigil ni sal ngim yé niñ yosôna. Ibale bo a ntila bé hop wé tole a ñañ bé wo, a nyin. Yak loñ i nyiñ. A nyi habé ôô bisélél gwé, a nsal habé bijek gwé ni nuñul gwo ni nkoñ isi, a mbañ habé bee gwé i ke ni bisu. A nyi habé nseñ i manyii. Jon man mee a mbôdôl nuñul biték gwé mut a tabé man mee, munlôm a mbôdôl haba mbod muda yak muda a mbôdôl haba mbod munlôm, man mee a mbôdôl je bijek ni nyo maog ma loñ i ane nye, a ntjél liada li bôt ba kôba ni Hilôlômbi, a ntjél bégés mambén ma loñ mee, a njôp i njel bitek, a mpot habé hop wé i ligwéyag, a nsehla ingéda ba ntég bijek ni maog i téblé i ke ni bisu.
A man mee inyu kii u gwé habé suhul nyuu ? Inyu kii u ntila bé ? Inyu kii u ñañ bé ? Inyu kii u nim litén joñ ni mboda yoñ yi yoñ ni pék yoñ ? Inyu kii man mee a ñañ bé lipep li manwin hikii kel ? Ngim kaat hikii sôñ ? Inyu kii man mee a nyila mut njagi ? Inyu kii man mee a ta habé mut mban ? Inyu kii man mee a ntéd libind jé nyemede ? Inyu kii man mee a nyi habé wonyuu ingéda a mbep boñ ngim jam ? Inyu kii man mee a gwé habé yi ni pék yosôna ?
Yaônde, 26 biôôm 2008
Nkam PONDI PONDI
lingwan
Lingwañ li wim li yé ngim likot masangô i nneebe bôt ba yé bet lihat li bañ, hala wee bôt ba ba gwé bigwelmoo, bikei bi nson, ligwañ li hisi ni i gwom bi nla niñis mut.
Likot masangô nseñ wé i yé i le, hikii mut a laa yônôs ngôñ yé ni i gwom bi yé nye nseñ inyu niñ yé, le mut nyekinye a yep bañ ni jis li mbôngôô ni i hôla loñ, le i ba soso loñ.
Hikuu hi moni hon i nhôla mut tole ngim bôt le ba nuñul moni, moni batjañtjañ, péba moni ni moni mapep. Hikuu hi moni hi nla sal i ngandag biloñ.
Mapanga ma moni nson wé i yé i kôhna moni, i pôôs moni, i yoñ yéñe, i hôla bôt i somb moni ni i nuñul moni mapep ma nyunga i bôm i bigwelmoo i ke ni bisu.
Ndi inyu i boñ le, lingwañ li wim li mapanga ma moni i sal nson wé longe, i nsômbla le mbañ won i kennga nye, ndi nye a noñog i mbus. Mbañ nyen a nlama bañ moni. Tigale lingwañ li wim li mapanga ma moni i kahal pôôs bôt moni mi ba nla bé saa inyule bibep bi nkola bé. Hanyen dikuu di moni di nla habé pôôs bôt moni, to dikuu di moni dipe. Di nla habé tihmbe moni bôt ba ntééda to pôôs i bôt ba gwé bi ingil moni i ke ni bisu. Hanyen u nog le koñ i lôla a njôp i loñ tole biloñ inyule dikuu di moni di nsot, moni a nnene habé, liyep li nla noñ ibale bo sañ i njuba bé inyu i kéñ le ligwañ li wim li mapanga ma moni ma kuuna bañ likot masangô.
Ngomin loñ tole bangomin ba biloñ ba nlama tat ni mambén le lingwañ li wim li mapanga ma moni bé jon li nlama kit to sal to laa ndi li nlama bégés mambén noñnaga ni i pôôs moni, litééda moni i ke ni bisu. Jon u nog le, nwet mbai a yé a kee, biboboñ bi yégle bi ntôp. Mu i njel i nyen u nog le, balôm ba kôp ibaa, ba ñoñ bé mbai yada. Jon bakena dikuu di moni ibale bo ba mbep sal, ba kôli ni kokse.
Yaônde, 19 biôôm 2008
Nkam PONDI PONDI
vendredi 7 novembre 2008
Di nla kobol i bug ini le hoñol ni kal le hala a yé jam li nlôl mut i boña wé. Hala a yé mam ma ntagbe i ñem i mut le, a nla tééda tole a nla tiimba nog ngim yom ndi to nlômbi yi a bi yi ngim yom.
Di nla kobol i bug ini le mahoñol ma nwee ni kal le hala a mbat mut le a bana soso yi ni ngandag soñnda kikii ihéga inyu i yi kii i ngwal mahoñol ma mut, inyu kii ngim yom i yé i lel le yanga yom ? Kii i mboñ le mut a yé tôbôtô ? Ane i nlôl hee ? Niñ i nlôl hee ? Njee a mbot Nheg ? Maliga ma sôli hee ? B'a mut a mmal i nyemb ? i ke ni bisu.
Yom di nyi, yo ini le, pék yon i yé mut. Jon inyu i lôôs mahoñol moñ, u nlama bana longe soñnda. U nlama tibil hoñol mam ma kôba ni kwañ i yi nseñ lingwélés. Inyu i lôôs mahoñol moñ, u nlama yi gwélél bibug bi mpam i nyo woñ le mut a nog we. Jon u nog le kidig tôl i nlôk mut. Ingéda mut a nyéñ mahol a nyôs nyuu i nson hala wee a mbégés ngeñ, a nsaa babôñôl bé, a tabé nkol maog to nkol siga to nkol i je bijek, to nkol bôda i ke ni bisu. Mut mahol a nyi semba makon. Jon u tééda le, u noñog hikwe, u nlep pa ni makoñ. Hala wee sal.
Yaônde, 05 maye sép 2008
Nkam PONDI PONDI
vendredi 31 octobre 2008
Hala a yé kikii mut a nnôgda nyuu yéé. Jon mut a nkon lihep, mut a nkon njal, mut a nkon maséé, muda a nkon sôñ, mut a nkon kôhôl, mut a nkon mbahal, mut a nkon masai, mut a nkon woñi ike bisu.
Ngim makon i yé makon ma bôda kikii bo kon libéé, kon i joo li gwélél ni kon nwi mbéé. Ngim makon i yé makon ma munlôm kikii kon i man libind. Bonge ba gwé ngim makon kiki libimbe, makele, dikola ike bisu.
Mut binam nyetama bé nyen a nla kon. Binuga bi nla kon yag bie bi nla kon. Ingéda mut a nkon, nyetama nyen a nog jôhge. Jon u nog le mut a nog bé i wañan nyo lék.
Yom di nyi, yo ini le, ngañngañ a ntibil kon ndi a ntibil bé nyemb. Inyu hala nyen ibale bo ndi u nkon, u nlama bé sôô kon woñ. U nlama bé wonyuu i kal ngañngañ kikii, u nog nyuu yoñ. U nlama bé wonyuu i kal ngañngañ i yom i ntéñnga we i pes i mbôô woñ. Jon u nog le, u sôôg kon, yag i kel wa wo ? Ibale bo ndi u ngwés bé kon ngim kon, u nla banba, u nla keeba makele.
Makon ma yé ngandag mintén. U gwé makon makété nyuu ni makon ma mbégdé. Mut a nla kon le, ba njés nye mbôñ. Lihep, lék to linyuma bi nla boñ mut le a kon. Minsoñ mi nla boñ mut le a kon. Ngim makon i nnoña, kikii ndôn, kôhôl ike bisu. Ngim makon i nlôl i nkañ, hala wee bagwal boñ ba lôôs we ngim kon kikii hilabô. Béba kon i yé kikii yag nsola i kon. Ngim makon ipe nog bé matibla. Ngim makon i nta kikii sôñ. Ngim makon i nom bé, makon mape ma nomog. Ngim makon i yé le mut a nyi bé i yom i ngwal mo kikii libimbe, kon njok suguu.
U gwé ngim makon i noña kikii libimbe, ndôn, makele, dikola, kon masai ike bisu. U gwé makon ma nhébga kikii nkoñmbe, njôhge joo ike bisu. U gwé makon manjel matjél, kon i ñem, bo ñem i mpala bép ike bisu. U gwé makon ma njel bijek ni bijek kikii bo bilôô, mbahal, libum li nkogoo, poo hu, minsoñ mi minla, mbag minla, dibas, lihep li minla ike bisu. U gwé makon ma libaa kikii manjee ni njok suguu ike bisu. U gwé makon ma ditam ni séé kikii kon masai, ngog ditam, ike bisu. U gwé kon bihés kikii libuga, njôhge masoñ, kola mbus ike bisu. U gwé kon minsôn ni mabôñnga kikii jôhge minsôn, kon i nkañ i bobôg ike bisu. U gwé kon i koo i nyuu kikii ngaa nyo, minyañ, tjôs, hilulu ike bisu. U gwé makon ma mis ni maôô kikii bo ndim, ndok. U gwé makon ma minkañ kiki bo ño sii, linyoi, pes nyuu i nwo ike bisu. U gwé makon ma boña ni mahoñol kikii njék, yén péé ike bisu. U gwé makon le mut a mbabaa, le mut a mbép nye kikii ndôndôô, homa , liga ike bisu. Mut a nla kon le a gwé lem kikii ndim, ndok, mbug, kidig woo, kidig kôô, kikbe, litud, jis jada ike bisu. 2
Yom di nyi ki, yo ini le, ngi-yi i yé kon. Ingéda mut a nyi bé, a nla bé yi añal kon wéé, a nla bé yi i homa a nnog jôhge. Ngi-yi i yé kon inyule hala a mboñ le mut a nyi bé yoñ mbee ngañngañ a ntiina nye to nog ngobol ngañngañ a ntina nye noñnaga ni kon wéé.
Ingéda mut a nyi kon wéé, a nla hoo mbôôp, a nla yi i njel a nla noñ inyu i boñ le a kon habañ. Jon u nog le ngwo i yi jôi jé ni ñem. Ingéda u nkon, u nla bé sal, ndi ingéda mut a nsal bé, a nla bé ba kunde.
YAOUNDE, 05 hikañ 1999
Nkam PONDI PONDI
3
NJÔHGE
Ingéda pes nyuu i nsôhge we le u nla bé nihbe, nyen ba nkal le u nnog njôhge. Minkañ nwoñ nwon mi mboñ le u nog njôhge. Mut a nla nog njôhge i woo, makôô, i bel, i tôl, i mis, hilémb, maôô, masoñ, hinoo i ke bisu. Jon u nog le, u yé u lék, u la hinoo.
Njôhge i nla lôl we le u mbabaa, tole u nkwo, tole u nkon i ke bisu.
Inyu hala nyen u nlama ban ñem ingéda u nkon. Mut a nla neebe nog njôhge ingéda a mboñ béba. Hala a yé ngim kokse. Hala a yé ngim hémle.
Mut a nla bé niñ le a nog bé njôhge. Man mee a bi kit le man munlôm a nlama kweeba inyule nlénd wéé a mbégél le a ngwéé i kôli bé.
Ingéda mut a nog njôhge, nyetama nyen a nog yo. Jon u nog le, mut a nog bé i wañan nyo lék.
YAÔNDE, 13 matjel 2005
Nkam PONDI PONDI
4
LELAA U NLAMA BOÑ LE U BANA BAÑ
MINSOÑ ?
o U nlama jôwa moo moñ i nwa a u nje ni ingéda u mpam i luk.
o U nlama nyo malép malam (mbaak malép, malép ma lingen to le longe malép ma pôs).
o U kéñ le binuga bi jôp bañ mandap ma yééne to ikété mapénd.
o U boñ mahindi moñ biluk bi yé ntémék tole biluk bi yé mandap.
o U jôwa bitatam ni bikai longe lijôôga i nwa u nje gwo.
o U jôwa dibee, biséya, nwas, tôk, dikéñ, tôblô ni bini gwom bipe longe lijôôga.
o Kot binan gwoñ gwobisôna ndi to u nlep gwo.
o U noode le u ke bañ makôô nso. U haba bitamb.
U tehe mut matibla ibale bo ndi u mbôdôl nok waa i, i nôôga bé, ibale bo ndi libum li nsôôge we, ibale bo ndi bahal i gwéé we, ibale bo ndi nyuu i nyañ we, ibale bo ndi u nkôhôl.
Yaoundé, 12 matjel 2003
Nkam PONDI PONDI
5
LIHEP LI KON
Hala yé kon i tihba kôyôp ngiiña man nyu i matjél. i nuga ini i gwé ndigi pogo yada won i mboñ le kôyôp ngiiña man nyu i matjél i nsal habé longe. Ndi ngim hikala hada hon ingéda i nyo we, hanyen i nti we lihep li kon.
Ingéda mut a nkon lihep li kon, a mbéna bana mbabla nyuu hala wee nyuu i nsehla nye. Inyu hala nyen mut a nlama ke i tehe mut matibla nyen a kal nye too a nkon lihep li kon ni i mbee matibla a nla yoñ. Matjél mut matibla a yoñ we, mon ma nla ki yis nye le u nkon lihep li kon.
Inyu i boñ le u bana bañ lihep li kon, u nlama yéñ le ngim hikala i nyo bañ we. U nlama boñ le dikala di jôp bañ i ndap yoñ ni i njel ini le binan bi ba bañ i mbaa ndap yoñ to sesep, to titimba i liboo. U nlama kéñ biwinda bi ndap yoñ ni nteendi le hikala hi nyo bañ we. U nlama kéña makôndô le hikala hi nyo bañ we ingéda u nañal i ke bisu.
Ibale bo ndi hikala hi nti lihep li kon hi nyo bé we, waga kon bé lihep li kon.
YAÔNDE, 14 matjel 2007
Nkam Pondi Pondi
6
LISEMBA KON
Mut a nla semba ngim makon ni i jel ini le a yé mut a u nniñ ikété mapubi. Hala a nla ndigi bôña ingéda a nnogop ngélé yada bititigi gwobisôna i ngim kel. Ingéda a njôwa moo méé lole a nje, ingéda a nsôgôp le a mmal je, ingéda mut a nhaba mbod i mpôp, ingéda kété ndap yéé i mpôp yak ni mbégdé ike bisu.
Mut a nla ki semba ngim makon ingéda a nkeeba makele. I jam lini li nlama bôña ibôdôl muda jém ike ndég mange ibol minañak mi bôt. Mut a nlama keeba kôhôl kôhôl, a nlama keeba le a kwo bañ bôk, a nlama keeba lihep li minla, makele, libimbe, ndôn, manjee ike bisu.
Mut a nla semba ngim makon ingéda a ntodol ngim bijek hala wee a nlama bé je ngandag bombo, ngandag môô, mahoñ, bas, a nlama bé nyo ngandag maog to ôt siba ike bisu.
Mut a nla ki semba ngim makon ingéda a nke like li makôô, ingéda a ntug mintug mi moo to mi makôô ike bisu.
Mut a nla semba ngim makon ingéda a nyi nañal likôndô, ingéda a nyi yén i mbénda, ingéda a nyi téé nyuu yéé, ingéda a mbegee bé yom i nlel ngui yéé ike bisu.
YAÔNDE, 14 matjel 2007
Nkam Pondi Pondi
14
LIHEP LI MINLA
Hala a yé kon i nlôl bijek bi gwé mahindi. Ingéda u nje bijek bini bi gwé mahindi, bi yé bi bol minla, dimamana bipoga bi niñ bi mbôdôl bôl inya i yé le di nti we kon.
U yé u kee mabéngba hanyen ba nléba imbee ntén himamana poga i niñ i ntéénga mbôô woñ ni imbee bee i nla jôs yo.
Inyu i boñ le u kon bañ lihep li minla, u nlama jôwa bijek u nje longe lijôôga kikii yom bisu. U nlama ki jôwa moo moñ i nwaa u je bijek. U nlama tehe mut matibla le a kep we lihep li minla.
Jon u tééda le, minla mi nyuu mut mi ngwés le mut a je bijek bi gwé bé mahindi.
Himamana poga i niñ = microbe
YAÔNDE, 17 kondoñ 2007
Nkam Pondi Pondi
7
MBAABA
Mut a nla babaa le a mbômnda ndi a kwo, tole kei i nhoo (hikéñ, nkwade, nkuleñ, lam i ke ni bisu) i nkek ye, tole ba mbéb ye kut, tole hikongo hi tihba nye ngim pes nyuu. Muda a nla babaa le a ngwal ike bisu.
Ingéda mut a mbabaa, matjél ma mpam i pés nyuu i. Mut a nnog njôhge. Jon mut a nlama yéñ le i pés nyuu ini i yila bañ ngim poo tigale dimamana di poga di niñ di jubul i poo, ndi di tjama ni nyuu yosôna le di nol nye.
Ingéda u mbabaa, joo le matjél ma mpam bañ ngandag. U nlama yéñ le biték to mahindi bi jôp bañ i pes nyuu u mbabaa. Jon u nlama ke yak mut matibla le i pes nyuu i nkon to i homa a nkon bi hoo kôs matibla. Jon u nog le, a légék u jek, a hol, u je kuunjañ. U nlama tehe mut matibla le a kep we le to u mbabaa, mbabaa yoñ i nol bañ we inyule mut a nla bé niñ le a bana bé mbaaba.
YAÔNDE, 14 matjel 2007
Nkam Pondi Pondi
8
KÔHÔL KÔHÔL
Hala a yé kon u nlôl i ntén himamana poga i niñ yada. Kôhôl i yé kon i nnoña. I kon ini i nla tihba bisaha, ditam, minla, koo nyuu, laakôp i boña ni poños nkak, bihés i ke bisu.
Ingéda mut a nkon kôhôl kôhôl, i homa himamana poga i niñ i ntihba nyuu yéé, i homa nu a mbéna nud.
Kon i kôhôl kôhôl i tabé longe kon inyule ibale bo ndi u ntibla bé, u nla wo. Jon u nlama ke mambéngba inyu i boñ le ibale bo ndi ba nléba le u nkon kôhôl kôhôl u hoo yoñ bee bi matibla ni ki le u yén habañ i ti i bôt inyu i lôôs bo i kon ini.
Inyu i boñ le u kon bañ kon kôhôl kôhôl, u nlama ke i ndap matibla le ba kep we. I jam lini li nlama bôña ingéda u ngal man. Jon ibale bo hikii man a yé a gwéé ba kep nye hala a boñ le kon u kôhôl kôhôl wa ba i ntôl habé.
YAÔNDE, 19 kondoñ 2007
Nkam Pondi Pondi
9
POO HU
Hu i nla bé sal longe inyule i nkon. Mut a nla nok njôhge i hu ndigi wee hu i nlék. Hala wee laakôp ikété hu i nkon. Jon u nok le hisañ i nkogoo mut. Hala a mboñ nye le a nla bé je. Ngôñ je i yé i mal nye ndigi inyu njôhge a nok.
Mut a nla kon poo hu, hala wee i mbaaba i, i nkeñep ndi i yila poo hu. l poo hu ini, ibale i nom ngandag, i kôs bé matibla ma kôli, i nla yila njok suguu.
U nla nok njôbge i hu ni i man nla. Hala a yé laakôp ikété hu ni laakôp ikété man nla bi nkon. Ibale bo ndi hu i nkon, matibla ma yé. Ngim bee i yé le mut a nlama yoñ. Ndi ibale kon hu i nnai, ba nla kan hu le ba nhéya kon. Inyu hala nyen mut a je bañ ngim bijek, mut a nyambaa bijek a nje loole a mmil , a mmil bañ yom i nlôôha let kikii, bo,hés nuga, botoñ kembee, mut a nyo bañ ngim maog to ngim bineene bi gwé njiñ hôk (gaz) tigale bi boñ le hu i kon inyule njôñ liôô i nligis laakôp i hu.
YAÔNDE, 06 matôp 2006
Nkam Pondi Pondi
10
KON MAÔÔ
Lelaa u nla yi le u nog bé longe ni maôô moñ ? Ingéda u mbédés kiñ nkuu mahop tole kiñ nkuu bititii, ndi i bôt ba yé we i pañ ba nog le i mpot ni ngui. Ibale bo u mbat bôt hikii ingéda le ba tiimba kal we i yom ba mpot. Ibale bo u mbéna kañ. mbom, tole u nyiibe, tole u nsét ño inyu i nog i mut a mpôdôs we. Ibale bo i yé we ndutu i nog i yom i mpôda ingéda bôt ba kôdi libai tole ingéda u yé i mbôm sabe, tole i boma ni mawanda moñ. Ibale bo u mbéna bat bôt bape le ba kal we i yom i mpôda.
Di nlama tééda maôô més longe inyule hala, a yé kimasoda le mut a nog mam momasôna ma niñ ni maôô méé. Di nlama jôwa ô kikii ini nyu i pe to ngélé yada i ngim sondi. Jon di yén bañ i homa makiñ ma mbet i ngii i lel balal ba ndamba.
Yaounde, 20 biôôm 2002
Nkam PONDI PONDI
11
MANUM
Hala a yé yom i nkuli i i nlôl libind ndi i gwé mangôdô ma manum.
lngéda lingôdô li manum li njôp litjee li muda nyen muda a nembee. Ndi mangôdô ma manum ma nla jôp i nlélém ngéda litjee. Hala a mbéna nene i ngim binuga. Inyu mut binam, hala a ngwal mahas.
Lingôdô li manum li yé poga i gwal i munlôm ni balôm ba binuga, i gwé ño ni nwel i i nhôla liké jé.
Munlôm a nla gwé le manum méé ma gwé bé mangôdô ma manum.
Munlôm numpe a nla gwé le mangôdô méé ma manum ma nla bé ke ngwé inyu i jôp litjee li. Muda. Bi nwo i njel. Ngim makon kikii dikola di nla boñ le munlôm a bana habé mangôdô manum tole mangôdô méé ma manum ma bana habé ngui.
Ngim biloñ i ntééda manum ma bôlôm inyu i némbaha ngim bôda. Yigil i manum i nla hôla le i man a gwéé a bana bañ ngim makon. Hala a mbôña inyu bôt ba binam ni inyu ngim bilém, ngim bie ni ngim tjobi.
YAÔNDE, 17 dipos 2006
Nkam PONDI PONDI
12
SIDA
Mut a nniñ bé le a kon bé. Jon ingéda kon u mbes mut, nyuu yé i nyéñ i jôs i kon i. Ngim gwom i yé ikété nyuu mut le nson wap u yé li jôs makon nwaa bee bi nlo i hôla le mut a mbôôp.
Ingéda nyuu mut i nla habé jôs makon nyen ngim makon i bôt ba nla tibil i nla nol mut inyule SIDA i njôp nye i nyuu. Hanyen bahal, kon masai, kohôl, koko kôhôl ike bisu bi nok habé matibla inyule i gwom bi hôlga nyuu mut i jôs makon, SIDA i ntuga gwo le bi sal i nson wap. Jon mut a hoo ke le ba bénge nye matjél méé. Ndi inyu i semba le SIDA i jôp bañ mut i nyuu, a ba a haba ndamb malal ingéda a mpôôna nañ ni muda. Yom a nlama yi yo ini le ndamb malal i bôlôm i yé yak ndamb malal i bôda i yé, ndi ba gwélél ndigi ndamb malal yada. Ibale bo ndi ba nlama ôm we ndondok, u neembe ndigi i ndondok i mpémel i kopga. Ibale bo ndi ba nsehel we tole ibale bo ndi ba nlama gwélél lam to hikéñ i ño woñ, i gwom bini bi nlama bé bana matjél ma mut numpe le ba bag ba gwélél gwo i ño i mut numpe to i nyuu mut numpe. Ndi téntén mut a nlama ndigi pam ni mut wada muda to mulôm.
Inyu i yi to SIDA i njôp we i nyuu u nlama ke le ba yoñ we matjél inyule mon ma yis we i jam li.
Mbôñ mahii i nlôl bé ni sida, i yé kon u libaa ngéda mut a nje mbôñ mahindi.
Ingéda u nhoo ke mabéngba hanyen ba nla hoo léba i yom i nténga we, ha ki nyen i bee ba ntiina we bi nla hoo jôs i kon u nkon.
Jon u nog le, bemnga bemnga a ntek bé yila mbom hitjo. U nogog ki le, a légék u jek, a hol, u je kuunjañ.
Niñ i mut i nkoñ hisi i nkiha ni makon.
YAÔNDE, 08 biôôm 2006
Dokta BOUM Bernard
Ni nkam PONDI PONDI
13
MAOG
Maog ma yé soso bañnga. Moni mi ngandag bon ba loñ mi nke i sômba maog Ngandag moni mi bon ba loñ mi nke inyu matibla ma nlôl i nyôba maog. Ngandag bon ba loñ ba nwo inyule ba nyo maog.
Ingéda maog ma nkahal téñnga mut i pes i mbôô wéé, a nlama yi le nyemede nyen a nla tjel nyo maog. Ingéda mut a nyo maog, a nnog mane ndi a nyi bé le a yé i sagal mbôô wéé. Ingéda mut a nyo maog, maog ma mbet nye i ño, ma mbôdôl sal minsinga mi minkañ nwéé to a nleñba ndigi ndék matôi ma maog. Inyu ngim bôt ni inyu ngim ma ngéda, maog ma nla boñ mut le ñem wéé i tabé ñwee, maog ma nla boñ mut le a nyam, maog ma nla boñ mut le a nhoñol le a ñemel ndi ki a nke bé hilo ike ni bisu. Inyu i yi le maog ma nkahal tamba minsinga mi minkañ mi mut hala a nyoñ soso ngéda. I bodôl bibéé bi niñ, mut a ngwés lihua, bebek hala a yé nseñ le mut a hol, le mut a nihbe mam ma niñ. Ndi yom di nyimbe yo ini le mut a bi pohol le lihôô maog jon li nkile inyu yéé ni yag bilôg bi isañ. Ndi bôt ba kôba ba bé nyo bé maog tjagatjaga. Ba bé béé minkol mi maog Jon ingéda u nyo maog, u nlama badba le u mboñ kii. Inyu bon boñ, bôt ba lihaa, mawanda moñ, bilôg bi isoñ, u nlama kal nson i maog noñnaga ni tamba maog ma ntamba mbôô i mut binam. U wo bañ nyuu inyu i yis mut le maog ma nla tibil kiki bee i ngim ma ngéda ndi u meya maog, u yi le maog ma yé soso bañnga.
Inyu hala nyen ibale bo ndi u mbôdôl meya nyo maog, u nlama bôdôl badba. U nlama yi le ibale bo ndi u nyo hiki kel tômblô baa i maog ikose ni kôgôô hala wee u nyo 23 ma léda ma liumb i ngim nwi.
Jon u énél bañ mut numpe le a nyo maog, u tinde bañ mut numpe le a nyo maog ibale bo ndi a ngwés bé nyo maog, u nlama bana bineene tole malép ma bitatam i ndap yoñ inyu i ti nkén mut a nlo i pôdos we. Mut kôba nye : " Bijôñ ni bijôñ bi ôñôl bé i nkok". hala wee u noñ bañ béba liboñog li jam. U tééda le : maog ma nlel bé ñem. Jon ingéda u mboñ jam wee u nkôôba i boñ jo.
Yaoundé, 24 Hilônde 2000
Nkam Pondi Pondi
16
BISESEMA
Hitjo ndeet hon i mbañ bisesema. Bisesema bi nsal i nyuu mut tole i ngim ba homa ba nyuu mut. Matjél mon ma mbegee bisesema i nwaa bi nke i sal.
Yô, ibabana, nsôn i ntat kon i bombo ni libind gwon hi mbañ bisesema.
Yô i yé isi boña, nyen a mbañ bisesema i linañ ni bisesema, i kônde bombo matjél.
Ibabana i yé bisu bi ngodol, nyen a mbañ bisesema, i boñ le minsinga mi minkañ mi nsal ikété nwee.
Nsôn i ntat kon i bombo i mbañ bisesema ba nsébél le insuline.
Ingéda u nkon kon i bombo, bisesema bini le insuline gwon ba ngwélél inyu matibla.
Libind li mbañ bisesema bi mbôô. Manum ma munlôm. Inyu muda, gwom gwé bi mbôô bi nyodne nsañ matjee bi kéyi nye i nwel isi libum.
Ibale bo ndi u nkon, ba nla tibil we ni bee bi bisesema.
Tééda longe: bisesema bi yé gwom bi ba nsem, le bi ñoo, bi num, bi bot matam. Hikii yom i niñ, i gwé gwéé bisesema hala wee niñ i nla hé ba ibale bo bisesema bi tabé.
YAÔNDE, 03 njéba 2006
Nkam Pondi Pondi
17
ALIMENTATION
Fruits : papaye, mangue, mangue sauvage, ananas, canne à sucre,
orange, citron, pamplemousse, citrouille, avocat, tomate, aubergine.
Huiles : d'arachide, de karité, de palme, de coton, graisse animale, noisette, ndoga.
Glucides : macabo, taro, igname, plantain et banane, patate douce,
pomme de terre, manioc, maôg, massô, mbôlô, la canne à sucre.
Protéines : Viande, le lait et les produits laitiers, le poisson.
Légumes : Citronnelle, tomate, baam, babôga, kwem, ngombô, pôôga,
mintja, baombe, mandowa, isiñ, bikukunja…
Céréales : riz, Haricot, gros haricot, maïs, petit pois, concombre.
Lipides : toutes les huiles, les graisses animales, le jus de cacao,
chenilles ( minkôñ, Bikeket, nwañ, di kungi ) criquet.
YAÔNDE, 17 kondoñ 2007
Nkam Pondi Pondi
dimanche 19 octobre 2008
samedi 4 octobre 2008
mardi 30 septembre 2008
Di nla kobol i bug ini le mban ni kal le, ingéda sômbôl i mut i mboñ nye le, a ntémb bé ni mbus ni i jam a nkit le a mboñ. Hala wee mban i yé ômsiñ ni i jam a nkit.
Ngobog a nlôl i bug ini le likop. Hala a yé njel inyu i yi jam, inyu i yi ôô ngim yom i ke ni bisu.
Di nla kobol i bug ini le ndutu ni kal le, ingéda u nnôgda bé nyuu yoñ longe, ndi i pamak ki le u nihbe bé i jam li.
Ingéda u nigil mam, to ibale u nog bé, u waa bañ nigil. Wa yiga sôk yi i mam u nigil. Hala a yé nlélém ibale bo u mboñ ngim jam. Jon u yéñ bañ i lôô likaň tole bikokoba. Jon u pabla, u bôk. Inyule mban i mpamna we i bemb ngéda yoñ ibabé i tééda le ngéda i ntagbe we. U gwéé len, u ke len, u pot len, wee bisimba bi. Jon i mut a nihbe nyen a nje mabaa ma binuga. Jon yéñ ndi wa léba, ibale bo u nwaa yéñ, wa léba bé. Ibale bo ndi u nsal bé bijek gwoñ, ndi u nuñlag gwo ni nkoñ hisi, wa je bijek bi biloñ bipe. Ni we u yila nkol biloñ bi.
Mban u yé ngim lem i mut a ngwééna. I mut a nyôi mbog yé, a njés bé boña wé. I ntén mut ini i mbéna ba mut pélék. Ndi i mut a gwé mban, a nyi le matôi ma nop ma poñglag liaa, ma tôp jo. A yik ki le, tatam i num i nkwo yomede, ndi i nkwo bé i nyo i mut.
Jon i mut a ngwés ba ngwélés, a nlama ba mut a gwé mban.
Yaônde, 31 hikañ 2008
Nkam PONDI PONDI
Yômôg
I bug ini le yômôg i nlôl i bug ini le yôm, hala wee yimil. Jon yômôg i yé mut a ntjél libag jé li ngwélés. Hala a yé mut a ngwés bé yi ligwé jé li mbog, nseñ i pot hop wé ligwéyag, nseñ i mahol mé, ma mbai yé, ma loñ yé, nseñ i mbog yé, nseñ i ôô bisélél gwé, nseñ i sal bijek gwé ni i nuñul gwo ni nkoñ hisi, nseñ i bégés ngeñ, nseñ i bégés mambén ma Hilôlômbi, nseñ i bégés mambén ma loñ mee i ke ni bisu.
Mut kôba nye: u yé u nimil bikai, u nigne makoñ i tén e keñi. Hala wee ingéda u gwééba bé, u nlama pidne maaisoñ nu a yé ñômôg minkañ isi. Hala a yé kimasoda le i mut a yi le a nyôm, a nla kil i kokok, hala wee a ngwés nigil i yi ligwé jé li mbog, i pot hop wé i ligwéyag, i je bijek gwé, i sak malok mé i ke ni bisu.
B'a a we nu u ñañ lipep lini u nyôm? Inyu kii u ntjél libag joñ li ngwélés? Kii u mbemb?
Yaônde, 02 dipos 2008
Nkam PONDI PONDI
LIADA
Ingéda basôgôlsôgôl ba bi pam i Ngog Lituba, ba bi bot liada ni Hilôlômbi, inyule nyen a bi tat bo, ndi ba bii niñ yap i moo méé. Inyu hala nyen man mee a nsôble man a ngwé ingéda yaa yé i mpam, hala wee dilo ditan inyu man munlôm, dilo dina inyu man muda. Ndi man mee a bi tehe le hala a kôli bé. Jon a bi kit le man munlôm a nlama kweeba.
Likwee li ñunda liada li man mee ni Hilôlômbi, Nwet wé. I munlôm a yé nkweebaga, wee a ñeebe le Hilôlômbi a yé nsaibag, ni ki le nyen a yé Bayemlikok inyule a ngwés le likwee jé li tagbe.
I mbus likwee, isañ mbai a ñaña ngand inyu i ti Hilôlômbi mayéga ni bibégés. Jon inyu man munlôm, i mbus sôble ni likwee, yom i nyégle nye, libii muda. Wee a nyônôs liada li Hilôlômbi, ni nye a njôp i ntôñ i Hilôlômbi. Hala wee a nlama bégés mambén ma Holôlômbi ni Hilôlômbi nyemede. A nlama niiga mbôda yé i yi liada li man mee ni Hilôlômbi. Jon lingwélés li nlôô i bégés mambén ma Hilôlômbi. Banga man mee a yé mut a nyônôs likak jé.
Ngond mee a mpôôna bé likôndô ni munlôm a tabé nkweebaga.
Man mee a nkon bé woñi ingéda a nhémle Nwet wé inyule Hilôlômbi a yé ni nye, ni nye a nyémbél mam ma niñ. Ndi a yé a kôm nye mbus, a yôm yak loñ mee inyule Hilôlômbi a nim nye yi ni pék, ni nye a nyi bé i kel a témb a loo nyen ba nsébél le Njombongo.
Yaônde, 21 dipos 2008
Nkam PONDI PONDI