JÔI

Hikii jôi man Basaa a bé ti man, li bééna soso ngobol. Ngéda i hogi, li ñañal maséé to ndutu, to soso jam a mpégés mbog dilo man a ngwééne.

I jôi di mpôdôl hana, a yé nkén jôi a njôp i ndap bôt. I jôi ki lini, lib é tiba ndigi ni man munlôm inyule nyen a bé a ntôôs bum, kikii ngén kôba le, ntôô man mayiha ma isañ.

Man muda a bééna bé ngim jôi. Jôi li isañ jon a bé a nhômna tole jôi li nlô wéé ibale bo a nke libii.

Kikii ihéga man muda nu NTAMACK a ngwal, a gwé bé jôi, ba nsébél nye le Ngo NTAMACK, hala wee ngond NTAMACK. Ibale bo, bon bôda ba NTAMACK ba ntôl ndi NTAMACK a bag mut ñaab, ba nkahal séblene i bon bôda bana ni njel môi ma banyañ.

Hala kikii môi ma bééga, mape bisai, mape biog, jon man Basaa i lole a nti man jôi, a bé a kés ngambi i nya i yéle, ngim môi i bi tjé i ngim mandap mahogi inyule ma bééga biog. Man Basaa a nke i ngambi ingéda nwaa a yé jém inyu i yi le man nu a ngwéé a ba i niñ. Ingéda Man Basaa a nyéñ mu i gwom bi, i yom a nléba i yé i téédana lisol le tee i pam i yaa man (hala wee dilo ditan inyu man munlôm, dilo dina inyu man muda), hanyen to nje mut (bonge ni bôda) a bé nôgôl i jôi bayi ba bi léba.

I yimbne ini ba bé léba i bééna soso ngobol. Mut a yé a pohol jôi li mut, hanyen a oo nye man.

Môi ma bé ke ingéda i ni man. Bôt ba bé o bé mut man yanga, a ba bé mut lihaa, wee a yé mbombog, wee a yé kiñe, wee a yé banga yéé liwanda.

I jôi ba o mange, mange a nyi inyu kii ba o nye i jôi li, yag litén inyu kii ba o i jôi li.

Ingéda mut a yé kunde hanyen a oo man ni bini gwom bipe môi.

Ingéda kôba, ndi isoñ a biine we nwa, ndi nwa woñ nu a gwal man, u gwé bé kunde i oo man nu jôi le tee isoñ a wo.

Ligwé, Sôble, Jôi

Ingéda man a mpam le yaa yé i yé len (hala we dilo ditan inyu man munlôm, dilo dina inyu man muda), ba nyoñ malép ma ba bé nughene nye, nye nkéñéé man.

Ba kôp i ngii nyôl, malép ma kôp nye inyu. Sôble yé i. Hanyen i bôt ba bé ha, ba nyi i jôi ba nti man.

NGÉDI TOLE NGUU

Mut nyemede a nla leñba ngédi tole nguu. Bôt ba nla ki leñ mut ngédi tole nguu inyu unda libag li mut nu (minson nwéé minlam to mimbe). Jon ngédi i yé yimbne ba nkônde mut i jôi ba bi o nye.

Yaônde, 01 kondoñ 1987

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspt.com

NGAND NGWO

Muda a bé kébél nlôm nhuba nkwaha ni njongo masôô ndi nlôm a naña ngand ngwo lisuk li nwii. Ngand ngwo i bé le mut a nnaña yo lisuk li nwii. A nsébél mawanda, bayina bé ni lihaa jé. Ba nje, ba nyo maog. Bôlôm ba nsak mahôngô. Bôda ba nsak nding ni ngandag mintuk mi yé ki. Ngand ngwo i bé ngand le bôt ba nkon maséé le ba mal nwii. Ngand ngwo i nlôl i jôi li Basoo le ngand mbu. Nkwaha i bé nuga i bôda. Sô i bé nuga i bôlôm. Njongo: ba ntéé masôô, ba kumbul mo, ba pôôna ni môô le teele ma jôp masôô.

Mut kôba a bé naña ngand ngwo inyu i ti Hilôlômbi mayéga inyu bilonge bi mam a mbôñôl nye i ngim nwii.

Masoohe bôt ba kôba ba bé soohe Hilôlômbi, mo mana lee:

A nwet wem Hilôlômbi;

Me mbat we nwéhél inyu maboñog mem, mahoñol mem ni bipôdôl gwem bibe;

Me nsoohe we le, u ti me ngui i yi gwélél mambén moñ ni i yi bok mam;

U kôm bañ me mbus tigale me yôm, me yila nkol, me yi habé me niñ i kunde inyu i sal ni memede ni i ti we bibégés ni lipém bi kôli ni we;

U ti me yi ni pék yosôna kikii sômbôl yoñ inyu i boñ le, me yi le, wetama nyen u yé Hilôlômbi, liaa jem.

Yaônde, 26 libui li ñyéé 2000

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

NTADGA

Hala a yé ntende i kôñi ni maton momasôna ma yé i nlélém liké ni liton li yé i ñemkédé. Ngandag malok ma loñ mee ma séga le bôt ba mboñ ntadga ndi ba sagag. Inyu bôt ba kôba hala a nkobla le hikii mut a nlama yéñ i sak longe i lel bana bôt bape ingéda a ntelep i ñemkédé i ntadga. Inyule ntadga i ñunda lama i ngii, liyééne li Hilôlômbi, ntut i Hilôlômbi. Ntadga i nene longe i mis ma mut, i gwé bé mahindi. Jon bôt ba kôba ingéda ba bé kon maséé inyu bilonge bi mam Hilôlômbi a mbôñôl bo, ba bé naña ngand inyu i ti Hilôlômbi bibégés ni bo ingéda ba nsak, malok map ma nkiha ni hémle ba nhémle Hilôlômbi le mam momasôna ma kil i kokok. Hala wee béba i jôp bañ ingéda ba nsak tigale ba saa i béba i. Jon ba bé yoñ tat, hikii ngéda le mam ma kee longe. Jon bôt ba kôba ba bé yéñ i jôs béba hikii kel.

Yaônde, 13 libui li ñyéé 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

LITEHE HILÔLÔMBI

Ingéda bôt ba kôba ba bi bol i Ngog Lituba, ba kahal kon woñi le i bôt ba noñ bo, ba bép bo gwét. Ngim bon ba mee i bôdôl soohe Hilôlômbi le a sôs i ngii le ba tehe nye, le a sôñ bo, le ba témb habañ minkol. Ba hoñol bilonge bi mam a bi boñ bo i nwaa ba nsolop i Ngog Lituba.

Ndi man mee a bi tehe toi le Hilôlômbi a bi sôs i ngii inyule a bi yémbél i bôt ba bé jôs loñ mee. Jon bôt ba kôba ba bé téñés bé libag jap ndi ba bé yi le ibale bo ndi ba nsal wee ba tehe Hilôlômbi, wee ba nog bipôdôl bi Hilôlômbi, wee Hilôlômbi a nkônde ti bo banga hémle. Inyule i mut a nyén péé Hilôlômbi a nhôya bé nye. Hilôlômbi nyen a yé Nkobol loñ mee, ilo yaga i boga ni boga. Jon bôt ba kôba ba bé waa bé soohe Hilôlômbi. Mut a nlama yi tééda ni gwélél libag li mbog bihégél.

Yaônde, 12 libui li ñyéé 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

BANGA NHÉMLE

Ibale ngim mut tole ngim loñ i ñane we le u ke habañ ni Hilôlômbi nu a bi tohol bôt ba kôba, a pémés bo i Ngog Lituba, a ti bo biték ni lihat li yé mu biték bi, wee i mut nu a mbén we, a ñoo we inyule a tuga we le u laa ôt mahoñol ma niñ yoñ i nkoñ biték.

Sôkbôk i yé botñem ni nôgôl Hilôlômbi. Sôkbôk i yé konangoo i Hilôlômbi, nsañ i Hilôlômbi, libag jada inyu i bôt ba yé i base i sôkbôk, likôp nsañ inyu i bôt ba yé i base i sôkbôk, gwéha i bé ni bé ni ligwés Hilôlômbi.

I man mee a nkôm bé Hilôlômbi mbus a nimis bé libag jé li kunde. A nyila bé wañ mut, lélés mut, mut yengi i ke bisu, ndi mut a nsal, mut a gwé mban, mut a gwé yi ni pék.

Yaônde, 10 libui li ñyéé 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

BAWOGA

Nyemb i mboñ mut le yi i nimil nye. Mut a mmeya bé nyemb. Nyemb i kôhna woñi ni i njel ini le, u mbôdôl bana ngim mambadga, u nog njôhge ni njiiha inyu bagla u mbagla ni mut woñ a nwo. Jon u njôp masoohe le bawoga u hôya bañ bo inyu bilonge bi mam ba bi bôñôl we. Hala a mboñ we le mut a mal bé i nyemb.

Bawoga ba mboñ we le ngéda i bi tagbe ni ngéda ya loo bi nyila ndigi ngéda i len ini. Yom mut a yé a hôya, yo ini le, a yé a gwé wee biun bi gwé nye le a wo. Jon nyemb i yé yom mut a nla bé bak. Nyemb yon i nyis mut le ngim ngéda i nkola i, i tabé ngéda yé. Jon mut a nla yi kii, kii a nla pide, mut a yé kii? Mut a yé a wo, a nke hee? Kii i yé i mbus nyemb?

Mut a yé a wo, a ñôt habé mahoñol, pék ni yi yé bi mal ni nyemb. Hala wee nson, gwét, gwéha, mintuk i ke bisu bi tabé i niñ bawoga. Ndi Hilôlômbi, gwéha ni kunde bi nlel nyemb ngui.

I mut a nyi bemb, a nyi le yom yokiyo i nlel bé Bayemlikok. Jon bôt ba kôba ba bi yéñ i yi hilôlômbi, hala wee li ba telepsép inyu mut woñ libôg. Mut a gwé bé yi to pék kikii Hilôlômbi. Jon ba nsébél nye le Batuupék. Jon mut a nsébél bañ nyemb ingéda a niñ i njel nkoda.

Yaônde, 08 maye sép 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot

LIBAGLA

Ingéda u neebe le u nke ni Hilôlômbi, hala wee u nke habé mut numpe njôñ, wee u tam habé yom i maaisoñ, wee u nip habé, wee u ta habé mut bilembe i ke bisu.

Ingéda u nwas béba wee u noñ i njel Hilôlômbi hala wee u nyéñ longe, hala wee u nyi gwel hiun hoñ, wee u nyi hônba, wee u nkônde yén maliga ni mapubi ma Hilôlômbi.

Ingéda u mbagla ni béba hala wee u niñ habé inyu moni, je, nyôba, linoñ bôda i ke ni bisu. Jon u neebe i nog lipôdôl li Hilôlômbi, i añ ni i gwélél mambén ma Hilôlômbi, i bana mahoñol ma ñwee inyu i nog biniigana bi Hilôlômbi.

Ingéda u ntjél béba wee u nyéñ ba mut suhul nyuu, mut a nyéñ yi, mut a nog mut numpe ngôô, mut likap, mut a nyéñ bok niñ yé, mut a nyéñ bé nseñ wé nyetama, mut a nyéñ mbale i sôli i ke bisu.

Libagla li tabé yom i ntomb inyule pot ni boñ mam ma ima. Inyu i noñ Hilôlômbi u nlama bana ômsiñ le kiñ yoñ ñem i nkéés bé we, u nlama bana banga hémle, u nlama yi nwéhél, u nlama yi nwas libag li mange i ke bisu inyu i jôp i niñ mondo. Hala wee niñ Hilôlômbi a mbok ni i yégle mu i niñ i. Jon u yén péé inyu niñ hémle yoñ ni mahôla ma Njombongo. Woñi won u mboñ mut le a bagla bañ ni béba inyule njel Hilôlômbi i yé i ba nye bebee ndi nye a nyéñ yo haa ni nye.

Yaônde, 08 maye sép 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

KON NI LIMBÔÔP

Mut a nniñ bé le a kon bé ni le a mbôôp bé i mbus kon wé.

Ingéda mut a nson njonog, hala wee mahoñol mé ma tabé ñwee, a nla nog waa minsôn i ke bisu. Yom yokiyo i nkon habé nye ngôñ. Yag hémle yé i nyeng. Ingéda bôt ba kôba, bôt ba matibla ba bé béna gwélél mabui inyu i bap i mut a nkon. Mabui mana nson wap i yé le minsôn mi ntomb. Ba bé gwélél ki môô le ba ha i homa mut a nog njôhge i ke bisu. Jon bôt ba kôba ba bé gwélél bee inyu i mélés makon.

Bôt ba kôba ba yi ki le hémle i nla hôla le mut a mbôôp. Hala a bé nson u ngim bôt le i bôt bana ba bé sal ndi ba yik le bee bi ntibla. Jon u nog le, libag libui li bikai ndi a nyila bee li likañ. I bôt bana ba nhémle Hilôlômbi bon ba nlo i tibil mut a nkon inyu i mélés kon wé. Ndi i bôt bana ba mbôdôl bagal inyu i yi too i kon unu, Hilôlômbi a gwé i méé mahoñol inyu mbôô i mut a nkon. Hala wee Hilôlômbi nyen a nyi to waga mbôôp tole heni. Hémle yoñ i gwé bé jam jokijo ni mbôô woñ ingéda u nkon. Hala a nkobla bé le u bana bañ bôdôl ni i bee mut matibla a ntiina we. Hala a mbénge libag li ngañngañ ikété matibla.

I bôt ba nlo i soohene we i njel hémle le u mbôôp, hala a ngwés bé kal le u ntohi inyule tohi i yé ngim yom ipe.

Yaônde, 05 maye sép 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

LIKOT MASANGÔ

Nseñ u likot masangô i yé i hôla loñ le, hikii mut a laa yônôs ngôñ yé ni i gwom bi yé nye nseñ inyu niñ yé, le mut nyekinye a yep bañ ni jis li mbôngôô.

Ndi inyu i boñ le, likot masangô li sal nson wé, i nsômbla le mbañ won i kengana nye, ndi nye a noñog i mbus. Hanyen likot masangô li nla hôla le, hikii man loñ, a laa sal ni le mahol ma keneg ndigi i loñ.

Yom koñ i lôla i ñunda bés, yo ini le, ingéda likot masangô li nkena loñ, i bôt ba gwé lihat, lihat jap li nhol, li nlel balal ba ndamba, biteg bi ntjama ni loñ yosôna, liyep li mbôdôl tihba ngandag bôt inya i yé le, i bôt ba nla yônôs ngôñ yap, ba nyégle ndék, bana bôt bape ba nla habé yônôs ngôñ yap ni gwom bi yé bo nseñ inyu niñ yap. Wee ño i njôp bo malép.

Ngomin a nlama bé nwas le, i bôt ba gwé moni, bon ba kahal kena loñ ni i nwéhél bo bisukulu, matibla, libeege bôt masin ni libum li hinuni hi bikei, likap mapubi ni malép ma ndap ma bon ba loñ i ke bisu. Ingéda ngomin a nsuhul babôñol bé minsaa, hala wee a nneebe le, i mut a gwé lihat, lihat jé li kônde bôl inyule lihat li, li mbot bé nson.

Ndi, i we nu, u ngwés le i mam mana ma heñ, u nlama yi le, loñ yada i nla bé yémbél i koñ i lôla nunu a yé i loñ yés inyule bibôm bi ntôla ni nkoñ isi wosôna. Biloñ bi nlama nôgla, bi pôôna ngui yap le, hikii mut a sal, le bon ba kena bisukulu, le bon ba bot minson inyu i nuñul nkus, le bon ba yi kikii ba mbôñôl moni wap, le bon ba yi kikii ba nlama séñ minloñ ni kikii ba nlama oñ mandap, le bon ba yi kikii matibla ma nlama bôña biloñ gwap i ke bisu. Bie bi nôônga gwom bi ntubla kôi.

I jam lini, u nla boñ jo ibale bo u nyi ndugi pot hop woñ ligwéyap, ibale bo u nyi ôt mahoñol ni wemede. Ndi yom i noñ ha, yon i yé le, i nsômbla le, u ba mut a ngwés ba kunde. U ba bañ mut minliba. Nseñ i sañ ini i yé le, bon ba loñ ba bôñôl i nkus i ba neebe le, ba mbot ni bomede kikii ingéda bôt ba kôba. Bibôdlene bi kunde bi. Jon u yi le ndutu yon i nyis mut jam. Mut kôba nyen a bi kal le, woo wada u nkañ bé jomb.

Jon inyu i yémbél koñ i lôla, loñ yés i nlama bañ ni sal i gwom bi yé nseñ inyu bon ba loñ le, mut nyekinye, a yep bañ ni jis li mbôngôô.

Yaônde, 01 kondoñ 1998

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

BANGA TOHI

Di nyi le ingéda mut a ta habé minkôm wee a ntohi. Hilôlômbi a bi tohol bôt ba kôba ni nye a pémés bo i Ngog Lituba. Inyu hala nyen bôt ba kôba ba bi yi le banga tohi i yé le u yé ngwélés i pes mahoñol ni i pes bigwel moo. Inyu base i sôkbôk banga tohi i yé i tjél boñ béba. Jon bôt ba kôba ba bi nigbene Hiôlômbi, ntohol wap, ni banga ngôñ i noñ nye. Jon banga tohi i yé i gwelba Hilôlômbi. Hala wee niñ yoñ i kéyi ni Hilôlômbi.

Bôt ba kôba ba ba bi yéñ i yi bo njee ba yé. Ba nléba le mut telepsép a nlama niñ ni hémle. Jon ba bé sôble bon bap ba ntip gwé inyu i nwas niñ i béba le bisai bi Hilôlômbi bi yon ni bo. Ibôdôl i yokel nu, ba njôp i niñ i mondo le Hilôlômbi nyen a niñ ikété yap ni bo ba niñ ikété hémle i Hilôlômbi inyu gwéha Hilôlômbi a bi unda bo le a ti bo biték ni lihat mu biték bi. Mbén Njombongo i nhôla mut a nhémle Hilôlômbi le i mut nunu a kee ni Hilôlômbi ni ki le a kon Hilôlômbi woñi. Hala wee a nyéñ maliga ma Hilôlômbi, mapubi ma Hilôlômbi, libag li ngwélés le a témb habañ nkol. A niñ ikété nsañ ni i njel ini le a nsoohe Hilôlômbi hikii kel, a ñañ banga i Hilôlômbi hikii kel, a nkap i yom a yé ni bilôg bisañ inyu lipém li Hilôlômbi. Jon bôt ba kôba ba bi kôs banga tohi inyule Hilôlômbi a nyônôs i yom a mbôn. Inyu hala nyen bôt ba kôba ba bé gwélél mambén ma Hilôlômbi.

Yaônde, 05 maye sép 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

NKÉÉS

NKÉÉS

NKÉÉS

Hala a yé mut a nsal bikéhene bi loñ. Nson wé i yé i kit mahop, i ti mbagi mahop i jôi li loñ. I nwaa mut a mpam nkéés, a njôp i sukulu i niiga nye nson u nkéés. Yag i nwaa a mbôdôl sal, a nkum soñ.

Nkéés a nlama ba mut a nyi ndugi mbén ndi a bag mut telepsép. Inyu hala nyen a nlama emble i mut a nsoman ni i mut ba nsoman. Jon u nog le, hiséé i ti, njéé i ti. Nkéés a nlama yéñ le i mut ba nsoman a yi le ngim mut i nsoman nye. Jon u nog le, u sôô nkaa, u sôô mbagi.

Mahop momasôna ma mpôôna bé. Hala wee hikii ño hop u gwé i yé mbagi. Jon u nog le, mut a ñee a yéba a ntoñ mmômôs. U nogog ki le, gwiiha bi ntoñ nsas. Mu i njel i nyen u bôk mbén ngandag, wa kôhna soso kokse, u bôk mbén ndék, wa kôhna man kokse. Jon u nog le, kembee keñi, nkôô nkeñi ; kembee titigi, nkôô titigi.

Ngama i tabé longe bikéhene. Jon u nog le, nkongo bikéhene, libem a nkwo bé nkaa. Yag bitek bi tabé longe yom. Jon u nog le, mut moni a net nkaa lama. Ingéda nkéés a mbagal mahop ikété mbagi sép wee a nkôp nsañ ikété loñ inyule mbén yon i yé i ngii bôt bobasôna.

Yaônde, 27 biôôm 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

MBAGAL NKAA

MBAGAL NKAA

Hala a yé mut ba mbééga nson i wan ni i kéés ngim hop noñnaga ni manôgla ma bet hop. Mbagal nkaa a tabé nkéés loñ. A nlama ba ngwélés ni mut telepsép. A nlama emble i bôt ba nkaa. Jon u nog le, hiséé i ti, njéé i ti. Mbagal nkaa a nlama bé bénge ngim hop ibale mut wé lihaa a nkaa tole isañ wé nson tole mbôñôl wé i ke ni bisu. Jon u nog le, nkongo bikéhene, libem a nkwo bé nkaa. Nkam i mut a nkaa a nla bé ba mbagal nkaa. Ngama i nlama bé ba ipôla i bet ba nkaa.

Yaônde, 27 biôôm 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

LIÔT MINSONGI MI NGÉDA

LIÔT MINSONGI MI NGÉDA

Hikii yom i yé pôla hisi ni ngii, i gwé ngim yom pe i ñôt yo ni ngim ngui i yé soso téntén ingéda gwom bi yé soso ndi bi bag ki bebee. I ngui ini yon i mboñ le gwom bi nkwo hisi. I ngusi ini yon i ntinde sôñ i kiiña nkoñ hisi wee ngoñle ngiiña litjee, i nlélem ngusi ini won i ntinde nkoñ hisi ni i gwom bi ngii bi mbai bé ni bomede i kiina jop (hañngaa) wee ngoñle ngiiña litjee. Tjôdôt di ôdna bo ni bo. Jon yom yokiyo i noye béé. Inyu hala nyen ibale bo ndi di nyoñ i héga i matôwa ingéda kei i nti lék i kis yom i gwé lipémba, hala ki nyen likônde ngwéé li yé ngandag ndi ibale bo matôwa ma nyét, likônde ngwéé la ba ndék inyu i nlélém kei i nti lék i kis yom. Ngusi i yé ngui i, i mboñ le gwom bi ôdna gwo ni gwo noñnaga ni bikeñi gwap ndi like li yé i pôla yap, u mbulus jo ni liké li. Hikii yom i ñôd yom ipe noñnaga ni ngui bikeñi i hikii yom. Ingéda gwom bi tabé bebee, ngusi i yé ndék. Mambén ma Newton Isaac ma ñunda bés le noi i yé ngandag mintén. Hala a kobla le, u nla bé yi ibale bo mam ma, ma mbôña ma ngéda ma, ma bag ma tééne homa wada. I yom ini i mboñ le, u nhoñol le, u nla ôt minsongi mi ngéda longe liôdôt i pôla mam ma, ni ki le, lipola lini li nlama ba nlélém inyu to numbee mut a ñôt minsongi mi ngéda ibale bo a gwé longe kilok.

Hékda mbén i yé ngimbinoga bi mam inyu i ti ndoñol i yi ngim jam. I hékda mbén i Newton ini i nke longe tole i nene maliga inyu i gwom bi ke bé ngwé ngandag. Inyu gwom bi nke ngwé ngandag kikii mapubi minsongi mini mi nkile bé. Ngwéé i mapubi i nyiba, i ñoo ngandag. Hikii mut a nlama ôt misongi mi nlélém ngéda ngwee i mapubi to a tééne hee. Nwet a mbot i hékda mbén linonga ini a yé Einstein Albert. Nsongi i mapubi i yé E=mc². E a yé lék, m a yé yét, c a yé ngwéé i mapubi. Ngwéé i mapubi i yé 300 000 km/s. Ibale bo ndi jop li nwaa bai inyu ngim ngéda, hala a nnene bé i nlélém ngéda i nkoñ hisi. Da yi i jam lini i mbus manut 8, hala a yé ngéda mapubi ma mpémél bés. Yom pe ki le, ngéda i nene le i nhoo bé bebee ni yom i yé keñi kikii bo nkoñ hisi. Jon ngéda i yé ngandag mintén, hikii mut a nla ôt nsongi i yéé ngéda i, i nkiha ni i homa a yé ni kikii a nke. Jon ingéda yom i nke tole ingéda ngim ngui i ntinde yom, hala a ntihba nene i mpan i homa nu ni ngéda ndi yag libag li homa nu ni ngéda bi ntihba like li gwom ni kikii ngui i nsal. Jon u nog le mut a nnog bé wañan nyo lék.

I mut nunu le Planck Max a bi ôt mahoñol le, mapubi, ndoñ bi nla bé pam tolaa. Mapubi, ndoñ bi mpam ngim jomb. I jomb lini a sébél jo le « quanta ». yom pe lee, hikii jomb li gwé ngim lék i, i nuk noñnaga ni nañ i liké li ndoñ. Hékda mbén i Planck i mbénge nyiinga bon ba gwom. Hala a mboñ le bitutunga bi gwé ngim libag li jomb, i, i yé homa ba yéne ni ngwéé wap. I hékda mbén nyiinga bon ba gwom yon i nhôla i ôô bikei inyu i boñ le di laa bana nkuu mahop, nkuu bitidii, keilibog. I hékda mbén ini i nhôla yi i libogog li niñ ni yi heñel. Yi mangui yon i hôla bés i yi ngéda. Libag li hisi ni ngii li yé lelaa? Tel yés i mut binam i yé hee ikété ngii ni hisi? Hee mut binam a nlôl? Hee ngii ni hisi bi nlôl? Inyu kii ngii ni hisi bi yé hala kikii bi yé?

Ngusi= gravitation

Hékda mbén= théorie

Hékda mbén linonga = théorie de la relativité

Hékda mbén nyiinga bon ba gwom = mécanique quantique

Hisi ni ngii = univers

Kônde ngwéé = accélerer

Likonde ngwéé = accélération

Gwom bi ngii bi mbai bé ni bomede = planètes = minkoñ

Ngiiña litjee = ellipse

Nene i mpan = courbure

Kei i nti lék i kis yom = kei i helel lék liké = moteur

Bitutunga = particules

Ndoñ = onde

Jomb = paquet

Nkuu bitidii = télévision

Keilibog = ordinateur

Yi libogog li niñ = yi mbogog i niñ = biologie

Yi heñel = chimie

Yi mangui = physique

Nkuu mahop = radiodiffusion

Yaônde, 31 biôôm 1999

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

KIGBE

KIGBE

Di nla kobol i bug ini ni kal hala a yé ngim kon i pahal hop. Ingéda mut a mpot ni ndutu le a tiimbaga bibug, tole makédél ma mpam nye i nyo ma nôôga bé longe. Kikii kigbe i yé ngim kon, hala wee kigbe i gwé matibla. Mut a nkigbe bé ingéda a ntôp hiémbi tole ingéda a ñañal i yom a bi tééda i boña wé.

Mut a nla kigbe inyule mahoñol mé ma tabé nwee tole bibug bi mpag nye i nyo. Jon a nyéñ bibug inyu i ti ndoñol i ngim jam i ke bisu.

Mut a nlama bé wonyuu ibale bo ndi a nkigbe inyule ngim kon i nwéha bé nyuu. A nlama yéñ ni ke yag mut matibla téntén ibale bo a ngii yii mange. Mut a nlama bé bép man ibale a nkigbe tole ingéda a nkigbe. Inyule a légék u jek, a hol, u je kuunjañ.

Yaônde, 22 biôôm 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

NTEM

NTEM

Di nla kobol i bug ini ni kal le hala a hikét hisi hi gwé gwom bi yé nseñ ndi bi badag yi i mangui, yi i heñel ni ngap inyu i gwélél gwo i ingil. Jon di gwé ntem i kei, mamuna, gôl, muli, muye, muna, mpuma ngog i ke bisu.

Mut a mbañ minkôô mi kei, likoñ li kei, hayan i ke bisu. Mamuna ma yé ngim yom i nkena lék longe ni linyuma. Ba nla bôô mamuna inyu i ôô ngandag bisélél kikii minkôô, nkôm, mpihlôngô i ke bisu. Ba nla bañ dimbônga, dilonde, nsañ i joo, nkôm i ke bisu ni gôl. Ba nla ôô ngim bisélél ni muli kikii minkôô, hibôgôô i ke bisu. Mpuma ngog i nla kit bikei bipe kikii bo bibende, biléman i ke bisu.

Yaônde, 22 biôôm 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

YENGI

YENGI

Ingéda mut a ntjél sal tole ingéda mut a nyôs bé nyuu i jam tole ingéda mut a ngwés bé nwes biibe i nson i nlet nyen ba nkal le a yé mut yengi. Ingéda mut a nla bé sal i nson a ngwés sal tole nson a nlama sal wee a yé mut yengi. I mut a mmodob a nla bé kôhna jam. Jon u nog le koo i nje bé i édi. Mu i njel i nyen u nog le, bo kembee i nkooga bé, yag le u ha nye hinoo i nyo ?

Hala wee to ibale bo u bi gwéé lôs mut ndi u mbôñôl bé lôs yoñ, to njee mut a nla yémbél we. Yom di nyi, yo ini le, i loñ i yé yengi, loñ ipe i nyilis yo nkol wéé. Yag i nuga i yé yengi, nuga pe i nje yo. Yag i mut a yé yengi, bôt bape ba ntéd nye. Yom u nlama tééda, yo ini le, yengi i tabé longe yom to longe libag.

Mut yengi nyen a nneebe je bijek ni nyo maog ma loñ i ñane nye. A nneebe nuñul biték gwé mut a tabé man mee. A nyi bé hoo tôde. A ngwés nlôñ i mut mpungu. Mut yengi a gwé bilem bini le: njôñ, tama, nseñ wé nyetama i ke bisu. I loñ i yé yengi i nyi bé bégés ngeñ. Yag i mut a yé yengi a nyi bé bégés ngeñ. Mut yengi a mbégés ndap yé bikôkôô i nlel litén jé. I loñ i yé yengi i ngwés nyôba maog i lel balal ba ndamba. I loñ i yé yengi i ngwés mintuk ni dilo di noi i lel balal ba ndamba. I loñ i yé yengi i ngwés le biloñ bipe bi tinag nye mahôla. I loñ i yengi i nti bôt ba wip lipém i ke bisu. U nla bé ba ngwélés ibale bo ndi u yé mut yengi.

Yaônde, 27 libui li ñyéé 1999

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

HIUN

HIUN

Ingéda yom to mut bi hiinda we ñem nyen ba nkal le hiun hi gwéé we. Mut a nla unub le a nsal bé, mut a nla unbene mut numpe, mut a nla unub le a gwé bé mboda, mut a nla unub le a nkôs bé nsaa wéé, mut a nla unub le a mbiyag bé, mut a nla unub le a nkwo makékse, mut a nla unub le a mpeb pot, mut anal unub le a nkwo nkaa, mut a nla unub le nop a nôl nye, mut a nla unub le Hilôlômbi a ntimbhe bé masoohe méé, mut a nla unub le a nnol bé nuga, mut a nla unub le njal i gwé nye, jon u nog le ngwo i kogoo mut ni i hiun i njal. Hala wee u nkoba mut ni hiun héé, u pôdôs nye, a timbhe we béba. Ingéda mut a ñunub, su i mbep nye yag libag jéé.

Ingéda mut a ñunub, hala a nla heñel libag li minkañ mi ño ndigi wee ba njubus mbôñ ikété nyuu yé. Ngandag hiun i nla ki lona makon kikii kon i ñem, kon hisañ i ke ni bisu. Yigil i nhôla mut i yi gwel nyemede le a unub bañ. Yigil i nhôla mut le hiun hon i nkena bé mahoñol méé, maboñog méé. I mut a ngwés bé unup, a yé mut a nyi jam. I mut a nyi bé unup a yé jôñ mut. Ingéda u nyi gwel hiun hoñ, wa tam béé.

Yaônde, 21 maye sép 1999

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

NGI-YI

NGI-YI

Ingéda mut a nyi bé ngim yom tole ngim jam hala nyen a yé ngi-yi. Ingéda mut a nyi bé boñ ngim jam hala a yé ngi-yi. Jon mut a nla ba le a nyi bé je, a nyi bé nson, a nyi bé lilok, a nyi bé niñ, a nyi bé mbog, a nyi bé hop, a nyi bé matila, a nyi bé nyunga, a nyi bé matibla, a nyi bé Hilôlômbi i ke ni bisu. Ingéda u nnog le muda ngi-yi munlôm, hala wee i muda nunu a ngi yii konji, hala wee munlôm a nyéénaga bé nye.

Ingéda mut a nyi bé ngim jam, u nla hoñol le a mpamal. Jon u nog le ngi-yi i mpôôna lipamal. Ingéda u nigil ngandag hanyen u ntehe le u nyi bé ngandag mam. Ndi ingéda u gwé mban wa la yi ngandag mam, hala a mboñ ki we le u bana ngui. Hala a yé kimasoda le mut a nneebe le lini jam a nyi bé jo, hala a yé kimasoda le mut a nyi le a noñ béba njel. I tén mut ini a nkônde bana yi, i tén mut ini a noñ habé béba njel ndi longe njel.

U nlama hôlôs nyuu i yi mam. Jon u nog le moni bijôñ bi bôt bayi jam bon ba ngwélél nwo. I mut a gwé yi nyen a ñunda we kikii u nlama bog niñ yoñ. Mut kôba nyen a bi kal le, u yé u ba, u ba habé, a kônde ki le, hayai ha kida bé i ño lép, a noñ le, nkôgô i nañag, i heñlag maboñ, a sôk le, bép kembee i kal kidig nkôô nye:jam li nkidna bé i nyu mut. Ingéda u nkit mahoñol moñ ni maboñog moñ le, u mbana yi ni pék yosôna, u nhémle habé baboo, u nyi i homa maliga ma niñne, jam jokijo li nene habé we héhlag jam. Bebeg yom i nyégle ndigi we le u kal le: mut a nyi bé kikii kel i ñye tole mahot gwé-gwé, we yi le yôp i yé laa? Ngi-yi i yé kikii u i mahoñol i, i mbai béé. Jon u nlama yéñ i yi wemede ni i yi mam. Jon u nog le ngwo i yi jôi jé ni ñem. Ibale bo ndi u ñañal ngim u ni mbombog, wa yi mam ma, ma nlamaga bat we môômaa ma nwi ma yigil.

Yom u nlama tééda, yo ini le, yi i mboñ mut le mam ma niñ ma nlédél bé nye ni i njel ini le a ñôô bisélél gwé nyemede. Yi i mboñ mut le a ba kunde.

Yaônde, 14 maye sép 1999

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com