HILÔLÔMBI

HILÔLÔMBI

 

Niñ i mut ingéda kôba i bé niñ i woñi. Mapan mabé ma yii minlanga mi mapan, ma bag ki ikédé jiibe. Bie bi bé minténdée ngandag. Basoso ba dikôa ba bé. Dikôa dipe di pémhag hiéé tole hida. Binuga bi keñi bi bé kikii njéé, njok. Ndap mut kôba i bé bé ñoñog ni ngui, jon ingéda a ñoñ ndap, a mban ndugi yo le bie bi  kwél bañ i ndap yéé. Gwom kikii bo mbambat bi bé kôhnaga woñi. Di nla kal le ngi-yi i bé ki ha ingéda i.

 

I niñ i yon i bi boñ bo le ba jôp i amb manyuu map ndi ba bôdôl sélél ni hémle ngui i i nhôla bo i kéñ bo le ba niñ longe. Le ba kon habañ woñi. I ngui i, i nsébla le : Ngé, Um, Njék, Ngambi i ke bisu.

 

To hala, mut kôba a tehe le ngim gwom ipe i yé kikii balom ba keñi, tjôdôt, nyemb, i ke bisu.

 

Mut kôba a bé a gwé bilem bilam, gwo bini le : gwéha, hala wee u nlama gwés mut woñ libôg kikii wemede. Likap, hala wee ingéda u njôp i ndap Hilôlômbi, u nlama kébél nye ni mut liyep. Ngi-njôñ, u ntééda le, njôñ i nlôl i bug ini le njôñ liôô. Njôñ liôô yon i nkok bijek u nje ikété libaa joñ. Ingéda mut a nke mut numpe njôñ, a ntoñ i kok nye ndi a hôya le mut nu, Hilôlômbi nyen a bi heg nye. Ibale bo ndi u nke mut numpe njôñ, wa labé gwélél matiñ mana le : u nol bañ, u ke bañ ndéng, u nip bañ, u tam bañ yom yokiyo maaisoñ a gwé, u telbene bañ maaisoñ mbôgi bitembee. Yi-lihaa, hala wee u bégés isoñ bo nyuñ. Mapôôda, hala wee i lem ini i yé nseñ téntén ingéda i mut u nyi a yé ikété ndutu. Jon u nok le :mapôôda ma nyambal gwéha. Bilem bi botata ba bé ba gwé, gwon bi yé bilem bi Hilôlômbi Kimaltjai. Jon niñ mut a niñ yon i nti nye mahoñol méé.

 

 

                                                                                                                                              Yaônde, 24 Kondoñ 2006

                                                                                              Nkam Pondi Pondi

                                                                                              http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

LINYOI

LINYOI

I nso ngéda linyoi  li ngwel mut a nsal ngandag tole ingéda a nke hilo. Minsôn mi nlet nwomede, we bé nyen u nkôôba, u nla habé nyingis kôô to jô nyuu, u nok njôhge ngandag. U nla hoñol le ñem wa telep we. Di nla kal le minsôn  mi mamnda ngim homa nyuu inyuu ngim ngéda. Hala a yé libak li homa nyuu a mboñ hituruuturuu inyuu ngim ngéda.

      Yom i mboñ le minsôn mi mamnda i yé ions calcium i nke ngandag minkañ mi minsôn. Ion i yé ibot i gwé linyuma. Minsôn mi ntémb mbôô ingéda calcium yé i nyon. Gwom bi nlona calcium bi yé tétén milik ndi yak bitatam kikii bo tômatô, puma, janga. Mut a nla ki bana linyoi inyuule minsôn mi gwé habé malép ma kôli ni nye. I mbat le  a nyo malép. Ibale bo minkañ mi nsal bé longe hala nyek a nla lona linyoi inyuule minkañ  nwon mi mbegee linyuma.

       B’a mut a nla bana linyoi i homa ñem? Minkañ mi minsôn mi mbén le ba nyunguu nwo. Hala a nhôla ñem le matjél ma nyon ingéda ñem u mbép. Jon mut a nla bé bana linyoi i homa ñem.

 

Yaônde, 12 kondoñ 2015

                                                                                       Nkam Pondi Pondi

 

http://antoinepondipondi.blospot.com

 

KEILIBOG

KEILIBOG

 

Mbogog manwin = informatique

 

Keilibog = ordinateur

 

Libog nkok = ordinogramme

 

Ntôñ bikét = clavier

 

Léman bitidii = écran

 

Tôle = souris

 

Mbunga i mboge = tapis

 

Libog pék = logiciel

 

Man tafel = disquette

 

Nledek tafel = disque dur

 

Eñél man tafel = lecteur de disquette

 

Nkok = programme

 

Kélélinyuma = interrupteur de courant

 

Kei i tehe nledek tafel = voyant lumineux du disque dur

 

Kei i péhméne = imprimante

 

Ndes manvin = internet

 

Liyééne = site

 

Mboge  = sud

 

                                               YAÔNDE, 02 maye sép 2006

                                               Nkam PONDI PONDI

http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

Bikila bi mudaa jém

Bikila bi mudaa jém

 

1)Mudaa jém a nje bé matjee ma kôp tigale man mabong ma tombog nye, a bénnga mbek.

 

2)Mudaa jém a nje bé pal nuga (libal li nuga) tigale man a gwééna nkéna nyo.

 

 

3)Mudaa jém a mbak bé mudaa mpe ño tigale ngop i man i nlép man i joo.

 

Pal = kôô i gwé bé dinoo (hiséé, sô, ngôi, nyaga i  ke bisu).

 

Libo = kôô i gwé dinoo (nyik, kôôsi, mbahge i  ke bisu).

 

 

Hanano man nyen a nlama je matjee inyuule litjee li gwé gwom gwobisôna kikii milik.

 

Yaônde, 18 matjel 2013

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

BISOL

BISOL


Di nla kobol i bug ini ni kal le hala a yé bipôdôl bi mpémél i nyo, bi bi yan mut numpe, bi bi nti bé mut numpe lipém i ke ni bisu. Jon u nog le, kidig ño a kal muda: nye nyo woñ won wa nôhla we. Hala wee mut a nlama yi bibug a mpémés i nyo wé, tigale bipôdôl gwé bi lona nye ndutu. Mbén i kokse bisol ni mog ibôdôl dilo ditan i ke i sôñ iaa. Jon mut a yoñ tat ni bipôdôl gwé inyule hop u gwé bikuum ni mambé. Hala wee hop u gwé minwaa. Hop woñ u nlama bé lona yubda ikété niñ i bôt. Bisol bi mboñ bé le u kôhna mam malam ndi bibug gwoñ bilam. Jon u nog le, hinoo tombga hon i nyoñ pos i nwi. Bibug bi lam bi let i pam ndi béba bug i nhoo sowa; nsañ u nhoo habé témb.

U tééda le, niñ ni bisol i tabé longe niñ. I mut a nsol mut numpe a nyidis bé nyemede. Bôt ba nyan nye. Ingéda u nsol mut u yihlanye léman ndi ki wemede u nla bé tehe mbus yoñ ño. Kikii Hilôlômbi nyen a bi heg mam momasôna, ingéda u ntelep i sol, he mut bé nyen u nsol ndi nson u nhek mam won u nyan. Mut a ti bañ nyemede nkôñ u tabé i wéé.


YAÔNDE, 16 DIPOS 2007

Nkam PONDI PONDI

 

JIS

JIS

 

 

Guii bis mis :                       sourcils

Bilélép bi mis :                              cils

Bikôkôp bi mis :                   paupières

Puba jis :                               sclérotique ( blanc de l'œil)

Nlanga jis :                             iris

Lituba li nlanga jis :            pupille

Itéé i jis :                               rétine

Pañ jis :                                  côté de l'œil

Nkañ i jis :                            nerf optique

Laakôp i jis :                         cornée

Lilôi li jis :                                      cataracte

Malémôke ma jis :               cristallin

Tén jis :                                  conjonctive

 

Yaônde, 20 kondoñ 2008

                                               Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

      

 

BOTÑEM

BOTÑEM

 

Hala wee u nhoñol le wa kôhna ndimbhe ni i jam u mbemb. Hala wee u mpide ngim yom, hala wee mapide moñ u mbemb mo ni ngim mut inyuule u nyéñ manjel momasôna u ntehe bé ndimbhe ni wemede jon u nigbe ngim mut tole ngim yom.

Yom u nlama yi, yo ini le, libôm li njiñge li ha bé yom. Inyuu hala nyen u nlama bé bii niñ yoñ i moo ma mut binam. U nlama toñ i sélés boña woñ, le u niñ ni pék, le u sal ni moo moñ. U nlama toñ ndi wa léba i njel u nlama noñ. U nlama ba mut mban. U yi ni le mut a modob a nla bé kohna jam. Jon u nog le:koo i nje bé i édi. Ingéda u nheñ ni wemede u nla bana botñem le ni mahôla ma Hilôlômbi wa pam i homa u gwés ke. Jon u kenek u lalak a yémbél ntôndôô liké. Mut a yé a ba a gwé botñem le kikii a nañ, a bii, a bot mboda. Mut a yé a ba a gwé botñem le, a bumbul i yom a nsal. Mut a yé a ba a gwé botñem le ndutu a nok, ya mal. Mut a yé a ba a gwé botñem le, binoode bi mam a mboma, a yémbél mo. Mut a yé a ba a gwé botñem le, hémle yé ya hôla nye. Mut  yé a ba a gwé botñem le, a ôô bisélél gwéé. Mut a yé a ba a gwé botñem le, a bana nkus inyuu i yibil sabe nyunga. Mut a yé a ba a gwé botñem le, a bañ bee inyuu mbôô wéé. Mut a yé a ba a gwé botñem le, a yoñ ane i lona mahol i loñyéé i ke bisu.

 

Yom u nlama yi, yo ini le, ibale bo ndi u gwé habé botñem, wee niñ i mal we.

 

                                                                       Yaônde, 24 Kondoñ 2006

                                                                       Nkam Pondi Pondi

                                                                       http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

 

KIÑÑEM

KIÑÑEM

Hala a yé mam u nhégda mahoñol moñ. I mam ma, ma mbénge niñ yoñ, litehge u ntehe niñ i nkoñ isi, litehge u ntehe ngim yom.

 

I jam li jon li mboñ le mut a mbatba too i jam a mboñ li yé longe tole béba. I jam li, li mboñ ki mut le a batba too i jam a mboñ jon a lamga boñ. Jon u nog le ñem u nkéés mut ibale i yom a mboñ i nkiha bé ni mahoñol ma mboda bôt ni i yom a nyi le a lamga boñ. Inyuu hala nyen bôt ba kôba ba bi kal le, mut nyen a nyilis bot yé le bot biwada. Jon mut a nlama toñ le ñem wéé u kéés bañ nye ni maboñog méé. U nlama ni yi le, niñ uniñ yon i ñunda maboñog moñ.

 

Di nla ki kal le, kiññem i yé liyi mut a nyi niñ yé yemede ni mahoñol méé. I kiññem ini, i nlôl mut ingéda a neebe ôt mahoñol ni nyemede. Jon u nog le:ngwo i yi jôl jé ni ñem i nsébla. Ibale bo ndi u ngwés boñ jam, u yi ni le, sô i lok kôm i pédak.

 

                                                                       Yaônde, 24 Kondoñ 2006

                                                                       Nkam Pondi Pondi

                                                                       http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

DINUNI

DINUNI

1)	Beñkôi		32	Ndôi
2)	Bobong		33	Ngôs
3)	Hiban		34	Ngañnjok
4)	Hibém		35	Nkindoñ
5)	Hibeng		36	Nkuungañ
6)	Hikwakwa		37	Nkwañ
7)	Hikwai		38	Nlômkôp lipan
8)	Hilô		39	Njoi
9)	Himbék		40	Njok hinuni
10	Hitat mbai		41	Ñtjon
11	Hitok = totogajañ		42	Nyôgôl ndôi
12	Hitongi		43	Nyoñ
13	Hitoonon		44	Nwam
14	Hitutkéng		45	Pôndôl
15	Hiôô hi pôndôl = ngim pôndôl		46	Saai
16	Hiôô = ntén hinuni		47	Totogajañ = hitok
17	Iti		48	Veñkee
18  Itoñ 19  luuna
20  Kôbakôba
21  Kôp
22  Kôp lép
23  Kembee ngii
24  Kuumba
25  Likegee
26 Likôgô
27  Likuñ
28  Lingun
29  Livum
30  Lolo

31  Mbo i sae 49  Njahal

 

Yaônde, 15 matumb 2005

Nkam Pondi Pondi

                                                http://antoinepondipondi.blogspot.com