Lien vidéo

http://www.youtube.com/watch?v=T1LQUzjONzY&list=PL9BCD6B8B3217F758&feature=plpp_play_all

YAD

Di nla kobol i bug ini ni kal le hala a yé mam ma mpôôna, ma bag mbogog i nya i yé le u nla tééda mo ni gwélél mo i ba bé ndutu yokiyo. Kikii hihéga i keilibog tole i ngim nkuu i ke bisu.

Yad i yé ngim homa i biine gwom le ingéda u ngwés yoñ yom yada tole u ngwés gwélél ngim yom, u nlôôs bé ngéda i yéñ i yom i. Hala wee nson woñ u ntelep bé inyuule u nyi bog i mam moñ u nsélél. Yad i mbéna ba le i homa banga mbombog matibla a yé, a gwé ngim pes mbog le ibale kon u nai, a nkena nkonkon nyoo. Iloa hala nyen man mee a bé niñ. U gwé yad i keibog, yad i nteba i ke bisu.

I mut a nyi bog mam méé nyen a yé ngwélés.

Yaônde, 18 matumb 2012

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

NKO

Di nla kobol i bug ini ni kal le hala a yé gwom (bikaat, mapep i ke bisu) bi nlôl i ngim mut, i ngim lihaa, i ngim nlôñ i ngim ntôñ i ke bisu. Iloa u bé u gwé nko i ngé. Hala a béé ngim homa Bangéngé ba bé tééda gwom gwap ba bé sélél, bi bag lisol le to njee bé nyen a nlôô nyoo. Jon u gwé nko i bitidii, nko i makiñ, nko i um, nko i mahunge i pes bôda i ke bisu.
I loñ i nyi bog mam méé i gwé nko inyuule nko i yé kikii mbôgi le yom to yada i nimil bañ. Nlélém ni mut binam. Inyuu hala nyen u nog le yi yon i yé mut.

Yaônde, 18 matumb 2012
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com

MIÑYéé MI KÔI

Lôg baék ba nonga makala le ba mpam i ngii. Kikii ba nkeneg, likala li bugi. Hanyen bôt ba bet ngandag, bon kikii likala li mbugi, ba toha, ba kahal kwo, ba yilaga kôi ni miñyéé, i bet ba bet bé ngandag, ba yilaga pagi inyuule ba bana bé ngôñ ni nwel. I bet ba bet bé hes, bon ba yégle bôt. Jon ba nsébél bo le lôg miñyéé mi kôi tole bôt ba yégle lôg baék.

Yaônde, 03 kondoñ 1987

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

N D U M B

Ndumb i mbôdôl ni sai i ndumb, hala wee likoda li ndap bôt li mbôg i tagbe lo ba naña ndumb yomede.

Batata ba bé ba gwéé le, ibale bo ntôô mut u bi wo, ba na­ña ndumb yéé, ibôdôl dilo bôô. Ndumb i nla ki tagbe i mbus ngandag ngéda.

Ndumb i mbôdôl ni nsul. U nla ba, to dilo diaa tole dibaa lo loñ i nkodba.

Ba ntéé ngeñ bôt ba nlona nsul inyuule, i kel ngand yomede nsul u ta bé. Bambombog botama bon ba gwéé hop.

Nsul u gwéé pand ibaa, pand bisu, i tja mapil i nwet a bi wo, a bédlag bôt tole i tja mapil ma nwet a naña ndumb. Pand yôhne ibaa bôt ba nlo i nsul yag nwet ngand, bôt ba a mbédél bé to jam, le i kel yag bo ba bana yag nye a ke a timbis bo.

I mbus nsul, ba ntjôle bôt ba nsul ni bijek ni maog i ba bé le ba bemb ngand. Bijek bi nsul ni bijek bi kel ngand bi yé gwom bi baa.

I kel ndumb, ba nkal le, ndumb i sém i yé. Bambombog ni ba ñuum ba nyodi ma ndap map ni mai i moo ni bibot, bo di ke i ndumb i sém.

Ingéda ba mpam, ba njôp i kumba, ba yén, ba yoñ maog ma biibe, ba ti bo, ba nyo.

Nwet ndumb a nyoñ hop ingéda loñ i koda, a unda bo lilagle li isañ. Ibale bo ndañ u ta bé, sai yon i ntagbe. Ndi ibale bo ndañ u yé, loñ i nyén inyuu i kôp nsañ.

Ndumb i gwé mahop kikii héga le, mut a nwo, mut numpe a jôp mu ikété bum, a kahal boñ mam. Ingéda ba naña ndumb, ba nkal i mut nu le, a gwé bé jam i bum ini, a héya kôô wéé, yom i ta bé nye mu.

I bot ba mbénge mahop, ba nke ba bénge kikii i mut nu a nsal. Ibale bo a bi bel makondo, a nsal kakaô, ba nla kal bet bum le, ba nwas nye a je i gwom bi, ba nti nye ngim ngéda. Ingéda likak li, li nyon, a nyodi i bum i.

Ibale bo, bum i nyégle ni miñôô, mi nkéba ni mababa. Nwet bum a ntjôle loñ ni bijek (Bambombog, banyandôm, bakil, bôda ba loñ, bi ngond bi loñ, i ke bisu).

Kikii héga bi bi nlémba ni bi ba ntjôlna bot yômi. Ba nkap i gwom bi i noñnaga ni matén, bi yômi ni mi nlambag. Ba bé ba toñol mahop ndi ba bôdôl je.

Ba nkap i gwom ba nkôôba, i noñnaga ni matén, ba kap nlélém inyuu hikii litén.

Ba nkébél bakil ni banyandôm. Banyandôm ba nlona banga mapanga. Nkil a gwé ngond yéé, a nlona kembee yada. I mut a yé nwet ndumb, ba nti nye nyoo i jéé litén, bel ni tôl kembee. Je i yé i mal ndi sai i bôdôl.

Mbadga: I nwet a nlôôs ndumb ni nwet bum b'a ba yé jam jada ?

Jee a kôli ni naña ndumb ?

Nlôôs ndumb le nlôôs ndumb, nwet bum le nwet bum. Ba ta bé jam jada. Nwet bum nyen a kôli i naña ndumb.

Nwet bum a nIa kal le bum ini, ndi tata nyen a naña ndumb. A yé a kal nye le, naña ndumb, me nlôôs ndumb tata tole ndumb manké.

Ba nti mañ litén kôp le a naña ndumb. Yag mañ litén a nke i naña mimañ mi matén mape ni bambombog. Hikii homa mu, kôp i mbéda.

Teéda Longe (T.L.) Ndumb i yé likôp nsañ i ndap mut a nwo ni kaba gwom

bi bum ni téé ntôô mut i nyégle i ño isañ.

Ibale bo ndañ u ta bé i ndap bôt, pil u tabé. Ndi inyuu ti i mut a nwo lipém, la kikii nyek a bi je gwom bi bôt, bon béé ba nla naña ndumb inyuu i jés bôt.

Nkugi i bum nyen a mpot ndumb ingéda mbombog a ta bé i bum. Nyen a naña ni lôôs ndumb.

I kel ndumb i tagbe mut a nla habé lo maéya.

Ndumb i yé lisuk li maéya.

Nkugi i bum u yé mañ i bum.

Yaônde, 03 kondoñ 1987

Nkam Pondi Pondi

http:||antoinepondipondi.blogspot.com

L I K A A

Likaa li nke ni lihaa. Hala we li nke ni matjél. Ingéda di ntôp i bug ini le lihaa wee di nhoñol bibug bini le: ñôô, manyuñ tole manké, maisoñ tole man tata.

Ñôô: hala wee ngond yoñ tole manyuñ woñ nu muda.

Manyuñ tole manké: hala we muda wada nyen a bi gwa1 bé.

Maisoñ tole man tata : hala wee ni yé isañ wada, banyañ ibaa.

Kikii di nkal le likaa li nke ni lihaa, hala wee li nke ni nkuu ligwé. Ingéda di nkal le li­kaa li nke ni ligwé hala wee likaa li nke kolbaga ni man, ni nlal, ni ndandi, ni ndindii, ni kitboñ, i ke bisu.

Likaa li nke ni nkuu ligwé inyuule ligwé joñ li nyis we litén joñ. I muda nye nsôna a mpémél litén joñ, bé nye ni nla bé pôôna likôndô. Kikii hihéga ibale ngond Ndôg Tjok i nke libii ndi a bag litén li Lôg Nku ndi a gwal ngond, man Lôg Nku a nla bé bii i ngond i, yag man Lôg Pénda a nla bé bii i ngond i, inyuule Ndôg Tjok ba mbiina bé gwaabum. Di nyi bé too hala kikii bôt ba kôba ba bi neebe bé le bôt ba nla biina gwaabum too hala a nlol i mbog (science) tole hala a nlôl mayi ma mbog (culture).

Yom di nyi i yé le ibale mut a nlaana ñôô, ba nkal le a mbôg mbén, a nkand kuu, ndi ibale mut a nlaana nyañ ba nkal le a yé likut.

Ngim bôt i nkal le ibale bôt ba nyi le u nlaana ñôô ha nyen libua li ngwel we, ibale bo mut a nyi bé, yom i mboñ be nye. Ndi mayi ma mbog (culture)ma nkal le: to bôt ba nyi, to bôt ba nyi bé, i bôt ba mboñ i jam li ndi ba yi hala libua li ngweI bo.

Di nyi le ngim binuga i nyi bé likaa kikii ngwo ndi bipe bi nyi kikii bo singi.

Jon ingéda bôt ba bi kop likaa ba nkal le ba ntabal i mut a nkand kuu, ba hala a nIôl i mbog (science) tole hala a nIô1 mayi ma mbog (culture)?

lngéda kôba a bé le : ibale mut a nlaana ngond yé, ba nkal le a mbôg mbén , a nkand kuu, inyuule a nlaana ñôô. Ba nha nye i ngwaga, a nyén habé i ti bôt bilôg binsañ le tee ba sébél le likaa li sém li yé len , ba nke i tabal nye Iikaa.

Ba ngwel nlôm ntômba, ba nke ni bôt ba bi kop likaa, ba nlamb jin (bikai ni ndég bijek ni môô), ba nol kôp (ñyin ni nlôm), ba nha matjél i jin, ba nyoñ kembee, ba lômbôl yo le : i len ini a nlaana ñôô ndi di yé i héya libua li. Ba nyoñ ntômba, ba ôm muda libumsi to ngélé bôô, munlôm nlénlém. Ingéda ba mal, ba nol i ntômba i, ba bôm libaa, ba jés muda ni munlôm, ba ke mbai ba lamb i kôp ini yo ibaa, bôt ba likaa ni i bôt ba ntaba1 likaa ba nje yo. We likaa li mal.

Ibale bo i mut a mboñ i jam li a ntjél tabla ha nyen loñ i nkokse nye kikii ka ngéda matiñ ma loñ : kikii bo kat .

Jon mbadga i yé le: b'a likaa li nlôl i mbén matjél tole i ndômbôl manyo ma bôt?

I Ndôg Sul, MBÉNG NGOMBA ni BIYONG BI NGOMBA ba bé isañ wada, nyañ wada. Iloa ba bé biina bé ndi kikii ba mbôl ndi i kida le (ndômbôl manyo) ba biinaga gwaabum.

Inyu ki i loñ Bassa likaa li yé ndi ki i yé le, bilong bi pe linyañ li bon (cousins et cou­sines) li mbiina?

Jon bés di nhoñol le bôt ba nlama bomna hikii ngéda inyuu yina.

Likaa li ta bé inyuu mabui, ndi ba mpom è, ba bagda yo mbabi ibaa, ba kan, ba bude yo mabum mo maa. I ngéda i mpam ni hanano le i mange muda nunu ni i mange munlôm nunu ba nyina, ndi ba ntañ le ba nyina bé. Hanano ni ndi ba lona i nkañag i mbabi bie bini gwo bibaa, ba nkañ gwo. Ingéda ba ntañ, le hiloga, ba nyoñ mbabi e ini ni nkwade, ba ti nye le, we u nkal le we ni ingonda ini ni nyina béé, ba nti nye nkwade ni i mbabi bie bini, ba ma kañ gwo, ndi ba kal ni nye le ba nlômbôl mbabi e ini le nye ni ingonda ini ba nyina bé. Ingéda a nkit yo, ibale bo i nkwo gwégwé, wee bona nye ba nyina bé, wee a mpôp likaa. Ba nsébél mbabi ini yo ibaa le bél 1ikaa.

Ibale bo mbabi e i yo ibaa, i nkwo bibubudi, ha1a ni nyen bot ba yé ba nuna, ba tehe le ba nkwo likaa.

Yag muda nyeg a nkit nlélém kikii munlôm. Ha ni nyen ba ntoñ i yi kikii i bi bôdôl.

I Ndôg Tjok kéndi i Ngog Mapubi, bés di ntibla bé likaa. Ibale bo u mbii bé, li ngwel we wemede. Ibale bo u mbii, li ngwel mboda yoñ. Man likaa a nom bé, ibôdôl hi1o hi bisu, i pam dilo diaa , a mal wo. Bape ba yé le mém mon ma mpam. Bape ki , a yé a bôdô1 yi le ti me malép haa, ndi a wo.

Ingéda a mboñ hala bon ibaa, baa, bôt ba mbôdôl too nye mam ma likaa.

Yaônde, 02 kondoñ 1985

Nkam PONDI PONDI

http://antoinepondipondi.blogspot.com