mardi 9 août 2011
Liens vidéos
Kel i hi yek ngi jam
Di nla kobol i ngén ini ni kal le hikii kel i nyena méé mam. Hala wee kel yokiyo i ntagbe bé le ngim noga jam i gwéla bé.
Bôt ba kôba ba nniiga bés le hikii kel i yé longe kel inyu mut, le a boñ i yom a nlama boñ. Hikii kel mut a nlama yi añ litiñ. Limom ñwee li nhôla mut i yi añ litiñ. Hala wee mut a nlama hôlôs nyuu i jam a ngwel. Inyuule niñ i yé i mam, mut a mbôma hikii kel. Jon a nlama bé hôô moo i tôl. Ingéda u ntôde, hala a nkobla le ngim nson i mbem we inyu i kel ini. Jon u nog le, Puhe i Kongo, man Kongo Nkana, nye jam li puhe we, weg u puhe jo. Hala wee to ibale u bag bé nkôôbaga i boñ jam, ndi i béda le u boñ jo, u mboñ yaa jo kikii la yoñ. Ndi hikii jam li gwéé i wéé kôm kel
Masoda ni nu a nkil i kokok.
Yaônde, 27 hilônde 2011
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
BILEM BI MAN BASAA
Ingéda Hilôlômbi a bi hôla bôt ba kôba le ba yémbél gwét ni i bôt ba bé jôs bo le ba hémle base i ôm mbom isi i Ngog Lituba, nyen bôt ba kôba ba bi kit le ba nlama bana ngim bilem.
Di nla kobol i bug ini le lem ni kal le hala a yé i bana ngim liniñik. Jon u nog le a nlem hala. Hala wee lem yéé i. Di nla ki kobol i bug ini le lem ni kal le hala a yé maông ma gwé njom. . Jon u nog le, we ngi wo, u tañ bé lem.
Bôt ba kôba ba bi gwés le maloñ ma nôônga ni bo ma yil bo ni ngim bilem. Bôt ba kôba ba bi tehe le masoda ma Hilôlômbi ma mbôdôl ni gwéha Hilôlômbi a bi gwés bo. Inyule ibale mut a ngwés we, i mut nu a ngwés bé le u nson njonok tole a boñ we béba. Bôt ba kôba ba yoñ ki i lem ini le maliga inyuule ba bi tehe le Hilôlômbi a mpot ndigi maliga. Jon bôt ba kôba ba bi sébél nye le Kimaltjai, hala wee maliga méé ma yé nlélém tjai di tjai. Bôt ba kôba ba bi yoñ ki i lem ini le ômsing, hala wee libak li nu ingéda a nkit jam i ñem wéé, a mbemb i jam li nlo mu i ba bé sehla to kon woñi. Jon ômsing i yé i kit i boñ ngim jam.
Bôt ba kôba ba bi yéñ le bôt ba biloñ bipe bi nek bañ bo ni bilem gwap. Jon u nog le, ba nolok ngwo mam. Ndi ba nnol bé nye makil ma mbéénga.
Man mee a béé mut a ñét. Mut nu a nneebe wél maliga. Mut nu a nyoñ bé bitek. Mut nu ibale a nneebe jam, hala wee ñii wee ñii, heeni wee heeni. Mbôôda mbôôda ni biloñ bipe nyen bilem kikii bo hop u yé mbunja, u kéi, u kee i bi kahal nene inyu man mee. Bôt ba kôba ba bé yi le man mee a nyidis nyemede ingéda a gwé ndap, nwa ni man. Liti nye hop i ti to i bôdôl nye ñem i loñ i bambal mbog to i yi um i bé béda nye le a bana ndap, nwa ni man i bé béda le a gwé i gwom bi.
Gwéha i bé nene inyuule bôt ba kôba ba bé boñ mam ntôñ le ba yii libôk. Libii li bé bé jam li mut wada. Jon ba nkal le mudaa loñ, man loñ. Ingéda ba nkôt ndañ, bôt bobasôna ba nyi le lilam to libe li nsébél bo. Jon ba nlama ki ke ngwéé. Jon u nog le: a manyuñ éé ! u bénge mbus.
Man mee a bé yoñ ngéda i emble mut a mpot. Ibale u nyi bé emble mut to mbombog u nla bé ba inyuule wa yi bé bagal hop. Man mee a bé bunge bé mut a nlo ngwéé i sôñ niñ yéé to tandi i ngwés jôp i ndap yéé le sulug i noñ yo. Jon u nog le, njel i lok ditatanga, wee suluk i nlo mu. Bôt ba kôba ba bé yi le u gwés mut woñ libôk, u nok nye ngôô wee u ngwés Hilôlômbi. Jon iloa ba bé yil man mee ni bilem bini le: gwéha, maliga ni ômsing.
GWÉHA
Ingéda u ngwés mut, u ngwés yag hop wéé, maboñog méé yag nyemede. Jon Basaa ba bi kéne i ngén ini le : ñem u lama yol, ndi a sooba nwa. Jon u nog ki le : libéé li nyuñ, to li gwé pos, u nyuñug ndigi. Di nla kal i gwéha ini i nlôl i minsôn. Gwéha i nla ki lôl i nkañ tole matjél. I gwéha ini, boña mut nyen a mboñ nye le, a gwés ngim yom tole a ntjél ngim yom nyuu yé yo i gwés. Jon u nog le : u sôô maog, u nleñ bé ngog. Hala wee u tééda bôt boñ homa, u nleñ habé gwét.
Di nla kal le soñnda yoñ, yon i kena gwéha yoñ. Inyu hala nyen u nog le : béhna we, libal bo hisi. Mahoñol ma mut to bilem bi mut gwon bi tinde nye i gwés ngim yom tole ngim jam. Yom di nyi, yo ini le, banga gwéha i nyi bé woñi to maloga. Jon u nog le: man bo nyañ, ba yégna bé. Man Basaa a kalag ki le : mut a ñyek bé njék le, a njék nol mbômbô. Mu i njel i nyen mange a mbat mimañ mi bôt nye: b’a ni ngwés nyig e? Ba neebe nye. Ndi ni émbél nye hyandi ni nol nye ? Ibale bo ndi nke bé i kokok, wee ni ngwésna bé. Mut a nlama ki yoñ matadga inyu gwéha inyu hala nyen u nog le: baa ba ñyéé ba nol nlôm. Ibale bo ndi munlôm a gwé i wañan muda ndap libii bisôôli, a yé nye mbok. Mbok i ndéng i tabé loñge inyule i ngwal manola. Yom u nlama ki yi, yo ini le, mut a nla gwés we, we u yi bé, jon ngoo mut i gwéhég we, u yi bé le i
Ngwés we.
Di nla ki kal le gwéha i nlôl i mbu, yon i yé gwéha i Hilôlômbi. I gwéha ini, i gwé bé nwaa, i gwé bé baoo, i nyi nwéhél,i gwé bé panda. U nla yi le Hilôlômbi a yé ikété yoñ, ibale bo ndi u ngwés mut woñ libôg. Inyuule hala nyen u nlama yi le, Hilôlômbi a nog bé masoohe moñ ibale bo ndi u ngwés bé mut woñ libôg kikii wemede kikii yom bisu. Hilôlômbi a nog bé masoohe moñ ibale bo ndi u nheñ bé wemede i boñ ngim nson kikii jam li yôhne iba. Ingéda Hilôlômbi a ngwés tohol we, a ñômle we gwéha. U nla bé ngwés Hilôlômbi ibale bo ndi u ngwés bé mut woñ libôg inyule gwéha i mboñ bé mut woñ libôg béba.
Gwéha i yé ngandag mitén. Mut a ngwés Hilôlômbi, mut a ngwés loñ yéé, mut a ngwés mut wé libôg, mut a ngwés nson, mut a ngwés malal, mut a ngwés minliba, gwéha i maliga i yé, gwéha i mut libôg i yé, gwéha i nyañ bon i yé, gwéha i Hilôlômbi i yé, gwéha i minliba i yé, gwéha i malal i yé, gwéha i linyañ
libôt i yé i ke bisu.
Gwéha i tabé libô. Libô i pôla bôt li ngwal liwanda. Bilem bôt ba gwé gwon bi gwal libô i pôla yap, yag mahoñol bôt ba gwéé mon ma ngwal libô i pôla yap.
Jon Basaa ba nkéne ngén le : bie bi nôônga, gwom bi ntubla kôi. Yom di nyi, yo ini le, ngandag gwéha i ngwal tonda i, i mboñ le, u nyi habé i yom u
mboñ. Jon u nog le : ñem i sôñgôô bé njéé.
I mut a niñ longe niñ, a yé mut a nyi gwéha. Inyu hala nyen u nog le : ñem u nkwo bé bôg. Inyuule gwéha i mboñ we le, nyuu yoñ i mbat bé we pil i gwéha to mahoñol moñ ma mbat bé we pil i gwéha. I jam lini, li nla ndigi bôna, ibale bo ndi u nyi le, sômbôl i mut yon i nkena niñ yéé ndi mut a ngwés bé nog ngim
maliga ma, ma nlona nye pék ni yi.
Yaônde, 18 matjel 1999
Nkam PONDI PONDI
http://antoinepondipondi.blogspot.com
MALIGA
Maliga ma yé mapubi ma nom. Jon man mee a bi sébél Hilôlômbi le
Kimaltjai. Hala wee maliga mé ma yé nlélém tjai di tjai.
Basôgôlsôgôl ba bi kobol i bug ini le maliga ni i njel ini le : ba nyil mut maliga ingéda ba nti nye hop i ti tole ingéda ba nkal le a bagal nkaa. Hanyen a ntémb bé mut nyekinye mbus ibale a nkwo nkaa to a yé mut wéé lihaa. Mut a nyi ki maliga inyu bon. U nyi bon ba gwéé matjañ ni ba ba gwé béé matjañ.
I ngobol ini, i ñunda bés le maliga ma nyis bé i mbee ntén mut u mpot. Jon hop woñi, lijo woñi. I mut a yé kunde a mpot ndigi i yom a nyi, i yom i téé sép, i yom a ntehe ni jis jéé tole i yom a nnok ni maôô méé. A kon bé woñi i pot maliga. Ingéda ba nkal le, ba nyil mut maliga ingéda ba nti nye hop i ti, hala a nlôl ki ni i bôt ba nkôôba nye. Jon ngén ini le : hinuni hi ngwiina makôô, mut a ngwiina i nyo. Maliga ma nlôl ki ni i niñ u nniñ. Binoode bi mam u niñ gwon bi pamna we maliga. Niñ yoñ ni mahoñol moñ ma nlama kena we maliga. Jon a neg wee u nôgôl likek joñ. Ndi kii u nlama boñ inyu i yi maliga ? Kii u nlama sal inyu yi i homa maliga ma yéne ? U nlama yi le bun a tabé ingéda mut a nsal to ingéda mut
a nyéñ. Kii i nkéñ maliga?
I mam mankéñ maliga mo mana le : njôñ, tama, ngi-yi, ni liyéñ nseñ i mut nyemede. I mut a nke we njôñ tole i mut a ntam yom yoñ, a nla bé pot maliga i
jam li mbénge we. Ngi-yi i mboñ mut le a nyi bé i homa maliga ma yéne inyuule i mut nunu a nyéñ bé. I mut nunu a nigil bé to emble i mut nunu a ñemble bé. Nseñ
maliga u yé kii ?
Maliga mon ma nyilis mut ngwélés. Maliga mon ma nlona nsañ ikété bôt ni i njel ini le, wada a kol mbada, iba ba kol nhôôlag. Ingéda mut a nyi le nyetama bé nyen a nyi mam momasôna, a nyoñ ndun i emble i yom maisañ a nkal nye. Hala a nlona nsañ ikété mboda bôt. Yom di nyi ki, yo ini le, maliga ma nlona mahol inyuule maliga mut a ngwés bé nog mon ma yéne nye nseñ.
Yom di ntehe hanano, yo ini le, mut len a ngwés a nog bitembee. Jon u nog le, i mange a bééga ikamba i nyik, nyen ngwo i nnoñ. I yom u nlama tééda, yo ini le, bun béle u ntehe mut a mpot maliga inyule bun béle u tehe mut a neebe le, ba sol nye inyu libag jéé li maliga. Nog ni maôô a nkona bé ngôñ, hale u tehe ni mis moñ. Mut kôba a bi niiga bés le, Hilôlômbi a yé Kimaltjai. Hala wee maliga méé ma yé nlélém i tjai di tjai. Maliga ma mboñ we le kiñ-ñem i nkéés bé we. Jon ingéda bôt ba nyi i homa maliga ma sôli, bôt ba mpot teele mapubi ma nene i jam li. Hilôlômbi a bi yigle loñ Basaa mabén maa. Mbén bisu i yé le: man Basaa a je bañ bijek to nyo maog ma loñ i ñane nye tigale a yila nkol i loñ i. Mbén i yôhne iba yon i yé le : man Basaa a nuñlene bañ biték gwéé i mut a tabé man mee ibale bo ndi a ngwés tééda libag jé li ngwélés. Jon u ntehe ni le, maliga ma gwé ngim ngui. Mbén i yôhne iaa i nkal le: munlôm a habañ bañ mbod muda to muda a habañ bañ mbod munlôm. Ingéda u nog le maliga ma nkwo i tjai, hala we hikii mut a ntehe i homa maliga ma yéne. Mut kôba nye maliga ma njôp i ndek, hala wee maliga ma nene, ma nla habé so, ma nla habé nimil. Hala wee u ngwel maliga. Ingéda u nnog le, mataa a mbambap, hala wee maliga ma nene. Ingéda u nog le, me mpot mee, hala wee me mpot maliga. A nlo toi, hala wee ni maliga a nlo. A nwo toi, hala wee ni maliga a mal wo. A nliga toi, hala wee ni
maliga a mmal yoñ makidig.
Yaônde, 06 libui li ñyéé 1998
Nkam PONDI PONDI
http://antoinepondipondi.blogspot.com
ÔMSIÑ
Ibale mut a nkal le a mboñ bé ngim jam tole mut a nkal le a mboñ ngim jam, to u mbet, to u nkundi, wee hala nyen a yé ômsiñ. I ntén mut unu, u nkon bé woñi, i yé lôs mut, i nseehla bé ingéda a nyoñ hop. I mut a gwé lem i ômsiñ, a nhoo bé pot ndi a nhoo gwel jam jéé. Jon pot ni boñ, mam ma imaa. Ingéda mut a gwé ômsiñ, a neebe mandutu momasôna ma lôl nye inyu likidig jéé. Jon u nog le tôghu nye ma wél na.
Yaônde, 27 libui li ñyéé 1999
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
MÔI MA SUKULU
Héfté likwet = Héfté Matila = Cahier d’écriture
Likwet = Matila = tü = tende = écriture
Dikwet = les écritures
Nniiga = l’enseignant
Malét ngôlôñ = l’instituteur
Malék nadal yi = professeur de l’enseignement
Nkoh paa malét = professeur de rang magistral
Yada i kété 20 = 1/20
Hikep = virgule
Liton = le point
Nguu gwét = interjection
Ngumul = adverbe
Nkobol = dictionnaire
Bulus = boñ ké = multiplier
Booma = ôt minsongi = calculer
Libooma = liôt minsongi = le calcul
Mbog = science
Pék = intelligence
Yi = connaissance
Bana yi = Avoir la connaissance
Banga yi = Grande connaissance
Likôhna yi = Obtenir la connaissance
Añnga = compte rendu
Añnga hop = compte rendu oral
Añnga matila =compte rendu écrit
Libel makondo = cultiver le plantain
Libel mbôñ = cultiver le manioc
Libel piya = planter l’avocat
Libel masa = planter les prunes
Libel mbaha = cultiver le mais
Litjel masôô = cultiver les ignames
Lisee hiônde = cultiver l’arachide
Lisee matop = cultiver le petit pois
Lisal makabô = cultiver le macabo
Nwes mbôô = semer
Nwas = nwes mbôô
Lihiñ = senteur
Lihiñ li mbôngôô = la senteur du mbôngôô
Puwene = avion
Libai li puwene = terrain d’aviation
Ngun nyuu = Sida
Biaa (3) u kônde biaa (3) a yé bisamal tole a nti bisamal
Kiñ jam = yom i u nlama kubul
Liôt = dessiner
Yét = le poids
Yimbne i héya = signe de la soustraction
Héya = soustraire
Hole = balaie
Kaat = livre
Kaat ndap sukulu = livre de classe
Kaat minsongi = livre de mathématique
Kaat liôt nsongi = livre de calcul
Kaat liañ = livre de lecture
Kap = diviser
Kap ngélé = diviser par
Kap ipôla = diviser entre
Yimbne i kap = signe de la division
Ngélé = fois
Ngélé iaa = trois fois
Ngélé yada = une fois
Keilibog = ordinateur
Kei matila = machine à écrire
Tila = écrire
Nkwañ bibégés = notation
Bégés yada = un point
MANGUI
Linyodne = point d’application
Njel = direction
Njañ = Sens
Lipembee = intensité
Mpede = résistance
Yaa i ngap = différence de potentiel = volt
Ngap (lék) = énergie
Ngui = force
Lôs = puissance
Nson = travail
Ntende linyuma = tension électrique
U = RI Q = IT F = m γ P = RI² W = RI² T
R = mpede I = lipembee T = ngéda W = nson F = ngui
P = lôs γ = gamma m = nkogo Q = lôs U = yaa i ngap
Ntol u mbeg = pesanteur
Ngusi = attraction terrestre
Ngulép = poussée d’archimède
Ngi-ngusi = agravité
Ntol u hoo = célération
Nkogo = masse
Yét = poids
Liton = point
Njel i téé = vertical
Njel i kôñi = oblique
Njel i niñi = horizontal
Minongo = vaguelette = sinusoïde
Kéndi = côté
Likas = angle
Mpan = arc
Ngaa = limite
Ntadga = cercle
Pôk = largeur
Ntel = longueur
Jôôñ = profondeur
Libôm = hauteur
Libôngô = base
Kôñi = inclinaison
Sép = droit
Ngéba = fonction
Nkongo = sinus
Nkongo u kona = sinus hyperbolique
Mbañ nkongo = cosinus
Mbañ nkongo u kona = cosinus hyperbolique
Mbañ nkongo fi = cosinus phi (cos φ)
Hitende = rayon
Liyonok = volume
Hañ = surface
Ntôla = périmètre
Ñond = diamètre
Likomb = tangente
Ntol u hoo likomb = accélération tangentielle
Ngui likomb = force tangentielle
Kona i likomb = tangente hyperbolique
YI MBOGOG I NIÑ
Yi mbogog i niñ bikai = biologie végétale
Yi mbogog i niñ binuga = biologie animale
Yi mbogog i niñ poga = biologie cellulaire
Yi mbogog i niñ hégel manganga = biologie moléculaire
Yi mbogog i niñ matibla = biotheraphie = biologie médicale
Yi mbogog i niñ dimamana di poga di niñ = microbiologie
Jôl gwét i yi mbogog i niñ = arme biologique
Jôl gwét keñi = bombe
YI HEÑEL
Yi heñel gwom bi niñ bé = chimie minérale
Yi heñel mbot mbuhi = chimie organique
Yi heñel iñngin = chimie industrielle
Yi heñel lék = thermochimie
Yi heñel linyuma = électrochimie
Yi heñel nson hisi = chimie agricole
Yi heñel bee = chimie pharmaceutique
Yi heñel hékda mbén = chimie théorique
Yi heñel ndoñol = chimie analytique
Yi heñel mbogog i niñ = chimie biologie
Yi heñel mangui = chimie physique
Yi heñel lisemba = chimioprevention = chimioprophylaxie
Matibla ma yi heñel = chimiothérapie
Jôl gwét i yi heñel = arme chimique
Yi heñel i nlôl mapubi = photochimie
Yi heñel mbogog i niñ i nson hisi = agrobiochimie
Mbot mbuhi = carbone
MANGUI
Mangui ma binoode = physique expérimentale
Mangui ma minsongi = physique mathématique
Mangui ma hisi ni ngii = physique du globe = géophysique
Mangui ma ñem ibot = physique nucléaire
YI BITEK = géologie
YI MBOG TJIBA = paléontologie
YI LIBOGOG LI NKOÑ BITĖK = géographie
YI BIKAI = botanique
MBOG KÔBA NI KWAÑ = préhistoire
MBOGOG MBĖN = théorème
HĖGDA MBĖN
Hégda mbén ntilga bikaat to ntôbôg maum = théorie de la littérature
Hégda mbén mintug = théorie des jeux
Hégda mbén litug mbañ = théorie politique
Hégda mbén likot masangô = théorie économique
Hégda mbén ligwañ li wim = théorie du capitalisme
Hégda mbén ligwañ li bôt bobasôna = théorie du socialisme
Hégda mbén ligwañ li tjelestjes = théorie du communisme
Hégda mbén i ngôô bôt = théorie sociale
NJIÑ HÔK
Njiñ hôk i mapubi = gaz d’éclairage
Njiñ hôk i lijo = gaz de combat
Njiñ hôk i mpémés gwiiha = gaz lacrymogène
Njiñ hôk i mapan = gaz des forêts
Njiñ hôk i titimba i liboo = gaz des marais
Njiñ hôkmaliga = gaz réel
Njiñ hôk i kôli = gaz parfait
Njiñ hôk i ntôl bé = gaz rare = gaz inerte
Lipémés tole lihéya njiñ hôk = dégazage
ÑEM IBOT
Linyuma = électricité
Lék i ñem ibot = énergie nucléaire Minson mi matibla = emplois médicaux
Minson mi ingil = emplois industriels
Kei bi hyelel lék liké = moteurs
Gwét bi ñem ibot = guerre nucléaire
Biloñ bi ñem ibot = puissances nucléaires
Jôl gwét i ñem ibot = arme nucléaire
KEI I HYELEL LĖK LIKĖ
Kei i hyelel i belesin = moteur à essence
Kei i hyelel i linyuma = moteur électrique
Kei i hyelel i mbebi = moteur aérien
Kei i hyelel i njiñ hôk = moteur à explosion
Kei i hyelel i malép = moteur hydraulique
Kei i hyelel i ñem ibot = moteur ionique
Kei i hyelel i njiñ hôk lipél li malép = moteur à vapeur
Kei i hyelel ngélé ina = moteur à quatre temps
Ngwé i kei i hyelel = vitesse du moteur = régime du moteur
![]() |
= Rajouter = Retrancher
MBUU
MBUU i hégda = nombre imaginaire
MBUU maliga = nombre réel
MBUU ngembe = nombre concret
MBUU libag = nombre naturel
MBUU makidig = nombre normal
MBUU mbale = nombre relatif
MBUU i nkogo = nombre de masse
MBUU i lingôk = nombre complexe
MBUU i kôli = nombre parfait
MBUU i édi = nombre pair
MBUU i nkaana = nombre impair
MBUU i héya = nombre négatif
MBUU i kônde = nombre positif
MBUU i ngiiña = nombre rond
MBUU i likañ = nombre magique
MBUU i gôl = nombre d’or
MBĖN mbôm mbuu = loi des grands nombres
MBÔM mbôm = infiniment grand
Himamana : isisii = infiniment petit
Ngi waa noñnga = plus l’infini
Ngi waa suhul = moins l’infini
MINSONGI
Linyodne = origine
Njel = direction
Njañ (suhul tole noñnga) = sens (négatif ou positif)
Makidig = norme
Mbôk = chiffre
Pok tole yada = 1 (hikoba bitôdô)
Ibaa = 2 (nlop nkana)
Aa = 3 (méé ma nkom)
Na = 4 (kop hisoo)
Tan = 5 (ngwén mamuna)
Samal = 6 (hikoda nkôt nyoo)
Saambog = 7 (boyôdô)
Juem = 8 (libak li minkôô)
Bôô = 9 (lingôdô)
Jôm = 10 (hikoba ni litjee li kôp)
Yanga = 0 (litjee li kôp)
Yaoundé, 02 maye sép 2006
Nkam PONDI PONDI
http//antoinepondipondi.blogspot.com
Mahol ma hémle i base i sôkbôk
I mut a ngwés bana banga hémble i base i sôkbôk, a nlama añ kaat i sôkbôk ni kaat biniigana bi Hilôlômbi. Ingéda a tibil yi i mam ma yé ntilga munu bikaat bini, hala a unda nye njel i ke yag Hilôlômbi, i pam maliga, i nog ngandag mam i ke bisu.
I yi ini a bana, i ga yis nye le ndigi Hilôlômbi nyetama nyen a yé mpubi. Mut a nla noode bol yag Hilôlômbi. I mut nunu a ba bebee ni Hilôlômbi, a bag ki bebee ni bôt ba binam. Hala wee a yé peles.
Mut a bi héga le a gwélél Hilôlômbi. Jon munlôm ni mudaa ba nla bana ngông i yi Hilôlômbi. Inyu i yi Hilôlômbi, munlôm to mudaa ba nlama bégés mambén ma Hilôlômbi.
I mut a ngwés mut wéé libôk kikii nyemede ndi a nogog nye ngôô a noñ i kokok i gwéha i Hilôlômbi. I jam lini li nlama bôña hikii kel inyule pot ni boñ mam ma imaa.
Bôt ba kôba ba bi yigle bés base i sôkbôk. Maboñog map mon ma bi boñ le Hilôlômbi a bi ti bo yi ni pék le ba ôô bisélél gwap, ba bañ bee gwap, ba sal bijek gwap i ke bisu. Jon ba bé nuñul bisél gwap, bee gwap ni bijek gwap ni nkoñ hisi.
Bôt ba kôba kikii ba nyéñ i yi Hilôlômbi, jon Hilôlômbi a bi bôn bo lihat. Lihat lini jon li yé lipan li man mee. Inyu hala nyen bôt ba kôba ba bé bégés mambén ma Hilôlômbi. Mbén bisu yon i nkal le: man mee a je bañ bijek, a nyo bañ maog ma loñ i ñane nye tigale a yila nkol i loñ i. Mbén i yôhne iba i nkal le: man mee a nuñlene bañ biték gwé mut a tabé man mee.
Mbén i yôhne iaa i nkal le: munlôm a haba bañ mbod mudaa to mudaa a haba bañ mbod munlôm.
I len ini man mee a nlama tééda lipan lini ni i njel ini le a nlama bel dikôô ditan di masa, dikôô ditan di makômôl, dikôô ditan di piya, ngwaaban, mél, nyee, bapuma, maén, makondo, mangôlô, mbôndô, bapamplé, kasimanga, makubé, sabasaba, mandarines, bapuma ba likôl, i ke bisu ndi to a nke yag ngomin le a hek i nkoñ wé. Mbén disi i. Inyuule yi i ngi kônde i nteg bé mal. Jon isoñ a yék, weg u yék.
Bôt ba kôba ba béé mingwélés inyuule ba bi tééda mambén ma Hilôlômbi. Bôt ba kôba ba béé bôt ba bisu inyuule ba bé gwélél base i sôkbôk. Bôt ba kôba ba bé yi le ba nlama bégés ngeñ inyuule i loñ i mbégés bé ngeñ i nhol bé.
Masoda ni nu a nkil i kokok.
Yaônde, 25 njéba 2011
Nkam Pondi Pondi
http: //antoinepondipondi.blogspot.com
Ngéda i gwéha
Wada a bana lôm: mutlôm, mbog mee i nsébél nye le munlôm, wada ki a bana ôngba i nkégi u yaa, mbog mee i nsébél nye le : mudaa, nyetama a bana méé imaa i tôl, munlôm nye a bana libind ndi hikii wada a ba lémél nunu, hikii wada a konok maséé ni nunu. Hala nyen gwéha i jôp i pôla yap le hikii wada a sambal moo méé ni bo ibaa ba samblana ni maséé, ba hiômôk, nunu i kegi nunu, ba nañlak, ba nun-naga mbom ni mbom, ba hôôbanaga. Kikii gwéha i ti bo lék, kel yada ba ba ba niñi, hiom hi mbôô i munlôm hi let, hi nimbla, hiom hi mbôô i mudaa hi yek, hi nahla, ni munlôm a jubus ôk yéé lipondo i nwes mbôô, bo iba ba nogog sôkbôk maséé ni mane, mane map ma yonok ni gwéha. I mbus ndék ngéda, libum li mudaa li nut ndi liholok ngi njôhge, gwéha yap i yamb mayoo, mudaa a gwal man. Ba sébél nye le nyañ man, munlôm a yila isañ man jon u gwéé isañ, nyañ, man ni ngén mee ini le bee mutga maa i nkwo béé, i nkôn béé i nsel béé.
Munlôm a nlama bana ngim ngéda inyu i gwés nwa. Hala wee munlôm a nlama yén i yi nwa. I yi ini i yé i yééna nwa ngélé yada bititigi gwobisôna i ngim sondi. Ndi ibale bo a njôp i ndap ndi a tehe le nwa a haba ngim mbod le ngông malal i gwé nye, munlôm a nlama yééna nye. I munlôm a gwé ñamb, a nlama yééna hikii nwa ngélé yada i ngim sondi. Ingéda manyuu ima ma mbéna tihba hala a nkônde at munlôm ni muda. Hala a yé nlélém ingéda munlôm ni muda ba mbéna malal. Hala a nkônde at libii jap. Mudaa a ngwés le a nôgdaga nlôm i pañ yéé. Hala wee munlôm ni muda ba yii ndap yada, ba mpôôna likôndô hikii kôkôwa. Jon bôt ba kôba ba bi kéne i ngen ini le : ni gwéhna ni sôôna habé di indi. Hala wee ingéda munlôm ni mudaa ba nkal le ba ngwéhna banlama habe sôôna mam.
Mumlôm a nlama bé laana nwa ingéda nwa a nkon sôn. Hala a nyé mbén bôt ba kôba ba bi yigle bés. Inyu base i sôkbôk ingéda mudaa a nkon sôn hala wee a kôli be i leege nlôm le ba pôôna likôndô. Jon munlôm a tiigege bañ nwa bebee i hulul mayel méé dilo nwaa a nkon sôñ.
Munlôm a yén i yi nwa ni i njel ini le mudaa a ngwés haba mambod. Mudaa a gwé lem i hééna mambod i lel munlôm. Jon munlôm a yéñ i yônôs ngông ini nwa a gwé.
Yaônde, 27 mpuye 2011
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com