BA NLEP BÉ LILAGLE

 

 

BA NLEP BÉ LILAGLE

 

         Ta a kal me le nyen a yé lilagle. I ngéda isoñ a nyék lilagle, u nla pénda nye i ngéda a yii. Ndi i ngéda a ta habé, i yom a bi pot nheñel yo a ta habé.

         Di nla kobol i ngén ini le : « ba nlep bé lilagle » ni kal le, ibale ndi u ntjél nôgôl lilagle, libua li noñ we. Inyuu hala nyen man mee a nlep bé lilagle.

         I ngéda u niñ ni manyuñ nu munlôm  tole ni isoñ u nogok nye a mpot kikii a mbok mam mé, hala a yé lilagle jé. Jon u nok le : ñañ manyañ le lilagle.

 

Yaônde, le 25 kondoñ 2021

Mbombog Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

NKWEL

                                                        NKWEL

         Nkwel  i yé soso bug  i kété niñ i bôt.  Bôt ba nlama kwel, mut a nlama kwel. Nkwel i ñunda le u niñ jon u mpot ni mut numpe i tékbaga mahoñol u gwé le a yi i yom u nhoñol lôñ ni le weg u yoñ, u nog mahoñol nyek a gwé. Ingéda bôt ba nkwel hala a nlona matibla i ngandag mam.

         Inyule i bôt ba ñéñél bikaat i mpék, u yé le u nog le i sém a mpot we lee, u kép su ingéda u ntehe  sém, u nkwélél  habé  nye.  A nyi  béé i yom u bag, u unbege  nye.  U kahal  pôna man likuñ a yôdi  ndigi ha, a nid woo limañ. Hala a nsudul ki libag joñ  li ngwélés, a nolog   jo. Ngwélés i njôp bé likoonga. Ingéda mut a nog le ba mpot nye jam, a boma man isañ, ba kwel. A kal nye i yom a nog yag man isañ a tihmbe nye. Nkwel i nlona nsañ inyule ingéda u nyi le i yom u bi nog u mbep nog yo, u nhéya hiun i yé wé i ñém. To mandap ma libii mana, ngandag mam i ñôbi tunba tunba, nunu a nkôm  nunu  mbus, nunu a mpôdôs bé nu, kii ya lona matibla? Jon i nsômbla le bôt ba kwel. Nkwel i yé yimbne i niñ, bawogo ba nkwel bé. Nkwel u nhôla ki le, bôt ba pôôdna, ba gwal ngim ngui i bôñôl mintôô mi mam inyuu  hala nyen Basaa ba nkal le: wada a kol mbada, iba a ba kol nhôlag, hala a lôl i nkwel, i lugna mahoñol. I yom ini le nkwel yon i nyis bôt kikii mam ma ntagbe, yon i nyis bôt kikii di nhoñol i bok mam, yon i mpamna bôt i hek pék, i yom u yik bé ni njel nkwel mut numpe a niiga we yo. Jon i nsômbla le, mut a yénék i homa nkwel i ntagbe. Ndi liyô bé, jomol bé. Mut a pôôna bañ bibug bi. Nkwel i yé ingéda bôt ba yé ñwee, miñem ñwee, matjél ma nlék bé. Ba yé ikété libag jap li ñwee jolisôna nyen mahoñol ma mpam ha ma yé minhôôlag mi mahoñol, mi nla ki gwal minhôôlag mi mam. Nkwel u hôlôs yi kikii me mbôg mi kal le i yom u yik bé, mut numpe a nla hôla we le u yi yo. Nkwel u boñog le we ni man isoñ ni nôgla ngandag mam. Nkwel kikii me ntémb ki me kal i njôpna bot-ñem i pôla bôt. I mut bé nye ni nkwel bé u nkon nye woñi, u nyi bé i yom a nhoñle we, u nyi bé too a ñoo we tole a ngwés we. Ni njel nkwel, jiibe lini jolisô li nséhi, mapubi ma nene i ngandag mam. Ibale bo bitembee bi yé, i mut a nkwélél we i nlélém jam, a ke a kwélél wo mut numpe. Wa nôgda ndigi le masela ma yé mu bibug gwé bi bi mpam, a gwiya.　Mut a ngwiina i nyo, hinuni hi gwiinaga makôô. Ni njel nkwel nyen di mboñ bôt le ba gwiya, nyen bôt ba ngwiina ni njel bitembee. Di nyil ndigi mut le a yé maliga ni njel nkwel inuyule hikii jam ni nkwel li nyeli kikii a bi pot jo, nyen ba nkal le a yé mut a yé maliga. Nkwel u yii yom ipe i nkôôba mut i pot libai. Ibale bo ndi u mpot bé to u yé man mee, ba ti we hop i ti bôt, u kahal ndigi kikbe ndi i mut nu a mmeya a nkwel, a nsendel hilémb héé kikii kapénda le a nsendel libam, u lôôs dinoo mu i ngii, bibahus bi nyékle habé inyuule u mmeya u nkwel. U nla bet tel, ba kalak le ntôô mut i, i mpule  jam li yé i pot, a telep i ti, a wabal jo longe, a pamna jo le bôt ba tibil nog, a kôôba bôt. Ni njel nkwel nyen maloñ ma yé ma bomna i lugna mahoñol i ngim biboma. Hanyen bôt ba nyén, matén ma nyén, ba kwel, ba lugna biyi. Yom i yé ndutu i kwel, mapénd ma  kôbôs i nkwel ma yé ngi nogna mahop. Ibale bo mut nye a mpot basaa, nunu a podog bañwogoñwogo, béé nye ni nkwel kii?　Mut a yé mbuk a nkwel kii　? A nkwélél i moo hala a yé ndutu. Ndi i mut a nkee hop longe, a nla kwélél yag hilémb, yag i moo, yag i mis inyule bijô bi gwobisôna bi yé bi bomna ikété manôgla i nya i yé le nkwel u tagbege ndigi kii pôm lép le a nkuli. I bug ini le nkwel, yom u nlama yi, yo ini le, mut a nkek bé nson ibale bo a ntehe le i nson i, i gwé bé pôk ni nkwañ ni ndip. I nson unu u nog le liyi nkwel, ñane hikuu i ntjep i nkwel, bo batjam miñañ, ngo yom pe bé i le nkwel i. Jon nkwel lam i yé, nkwel be i yé. Nkwel i yé ngandag mintén. Nkwel mbôndô i yé nga ndigi ligwénbaha hop wés le i mut bé nye ni yii to i njoñ i nkok ni hoo maog ma maén ma nan, ni kwélag mu i mbôndô nan. Inyuule i njoñ i nkok mbôndô i yé ndigi yada. Nunu a nyo, bok ba hôô nunu numpe, hala a ñunda adna. Nkwel  mbôndô i yé nkwel i ntagbe i pôla bôt ba gwé banga adna, ba mbomna, ba nkwel mam  ma mpamna le nunu a gwééne nunu bôdôl, nunu nyek a gwé nunu bôdôl. Me yé le me kal semkwep le nkwel mbôndô wee nkwel i bôt ba mbô. Nkwel i mut bo mut i yé nkwel i ntagbe i pôla bôt ibaa. Ibale bo me nlo i weeni le sôône me kembee, i jam li, li mbénge ndigi bés we, bés bo baa. Mayegna momasô ma yé ma tagbe mu. Ma mbénge ndigi bés we, bés baa. Nkwel i mut bo mut i. Nkwel libai, ingéda mut a nlôôs biboma bikeñi ndi mut a telep i bambal mbog, i pot to maéa tole ba ngwéhla nye hop i ngand le i nsômbla le a nôha i bôt bobasôna ba yii ha i yom i ntagbe kikii ba ngwés le mam ma tagbe, kikii mam ma kee i i mbénge bôt bobasôna won i yé nkwel libai, i tabé mut wada. I bôt bobasôna ba yii ha i ti i, i mbénge bo. Ibale bo ba nkal le di telep wee bés bobasô da telep, u héya i bôt ba gwé bé makôô. Ba kal le di nañal isi, bés bobasô da nañal, u héya i bot ba nla bé boñ i jam li inyuu libag li bibôk. Bo di ube ngwéé, bés bobasô da ube ndigi ngwéé hanano. Bés le di keneg i ang lép bobasô da nyodi, di kahal ang lép. Hala wee ingéda ba nlegel i nwin u, u  mbénge bé mut wada, u mbénge bôt bobasô. Nlôm njel a kenñga ñañ u. Nkwel i yé longe yom. Bôt ba nlama kwel. I bôt ba nkwel bé, ba niñ bé. Ba yé ba nene ndigi bôt ba diun ni diun. Jon bôt ba nlama kwel.

 

Yaônde, 09 matumb 2002

Nkam PONDI PONDI ni mañ

Ntôñ GOUET Elie Ernest

http://antoinepondipondi.blogspot.com

LIKOT MASANGÔ

 

LIKOT MASANGÔ

     Nseñ u likot masangô i yé i hôla loñ le, hikii mut a laa yônôs ngôñ yé ni i gwom bi yé nye nseñ inyuu niñ yé, le mut nyekinye a yep bañ ni jis li mbôngôô.

     Ndi inyuu i boñ le, likot masangô li sal nson wé, i nsômbla le mbañ won i kengana nye, ndi nye a noñog i mbus. Hanyen likot masangô li nla hôla le, hikii man loñ, a laa sal ni le mahol ma keneg ndigi i loñ.

     Yom koñ i lôla i ñunda bés, yo ini le, ingéda likot masangô li nkena loñ, i bôt ba gwé lihat, lihat jap li nhol, li nlel balal ba ndamba, biteg bi ntjama ni loñ yosôna, liyep li mbôdôl tihba ngandag bôt inya i yé le, i bôt ba nla yônôs ngôñ yap, ba nyégle ndék, bana bôt bape ba nla habé yônôs ngôñ yap ni gwom bi yé bo nseñ inyuu niñ yap. Wee ño i njôp bo malép.

     Ngomin a nlama bé nwas le, i bôt ba gwé moni, bon ba kahal kena loñ ni i nwéhél bo bisukulu, matibla, libeege bôt masin ni i puuwene, likap mapubi ni malép ma ndap ma bon ba loñ i ke bisu. Ingéda ngomin a nsuhul babôñol bé minsaa, hala wee a nneebe le, i mut a gwé lihat, lihat jé li kônde bôl inyuule lihat li, li mbot bé nson.

     Ndi, i we nu, u ngwés le i mam mana ma heñ, u nlama yi le, loñ yada i nla bé yémbél i koñ i lôla nunu a yé i loñ yés inyuule bibôm bi ntôla ni nkoñ isi wosôna. Biloñ bi nlama nôgla, bi pôôna ngui yap le, hikii mut a sal, le bon ba kena bisukulu, le bon ba bot minson inyuu i nuñul nkus, le bon ba yi kikii ba mbôñôl moni wap, le bon ba yi kikii ba nlama séñ minloñ ni kikii ba nlama oñ mandap, le bon ba yi kikii matibla ma nlama bôña biloñ gwap i ke bisu. Bie bi nôônga gwom bi ntubla kôi.

     I jam lini, u nla boñ jo ibale bo u nyi ndugi pot hop woñ ligwéyap, ibale bo u nyi ôt mahoñol ni wemede. Ndi yom i noñ ha, yo i yé le, i nsômbla le, u ba mut a ngwés ba kunde. U ba bañ mut minliba. Nseñ i sañ ini i yé le, bon ba loñ ba bôñôl i nkus i ba neebe le, ba mbot ni bomede kikii ingéda bôt ba kôba. Bibôdlene bi kunde bi. Jon u yi le ndutu yon i nyis mut jam. Mut kôba nyen a bi kal le, woo wada u nkañ bé jomb.

Jon inyuu i yémbél koñ i lôla, loñ yés i nlama bañ ni sal i gwom bi yé nseñ inyuu bon ba loñ le, mut nyekinye, a yep bañ ni jis li mbôngôô.

Ingéda u yé minkôm u nyéñ le u ba kunde. I jam li li mbat le u yi bog mahoñol moñ ni niñ yoñ inyuule kunde i ta ndigi bé likadba ndi kunde i yé i la boñ mam ni wemede le we nyen u nkit hala.

Jam li bisu li yé ingéda u mbet i ane, u nlama yi le loñ i mbemb maboñog moñ abes bipôdôl gwoñ. U nlama yi i mam ma nla hôla basal nwom, basal lébla, basal i iñngin i ke bisu. U nla boñ i nson unu longe ibale bo ndi ni nkwel, ibale bo ndi ni nyi yoñ makidig, ibale bo ndi ni nyi ôt mahoñol. Sañ ni ngéda gwon bi nla hôla nson unu le u séla longe.

Jam li yôhne ibaa li yé soso nson i mbéda le bakena ba yila mut wada ikété basal nwom, basal lébla, basal i iñngin i ke bisu. Mahoñol map, yi yap ni pék yap bi nlama tjama ni loñ yosôna yag liniñig jap. Loñ i nlama nôgda le i nhol inyuu i boñ le adna i ba ipôla bakena ni bon ba loñ.

Jam li yôhne liaa jon li  yé yi bagal i bôt ba nyéñ nseñ wap ni bôt ba nyéñ nseñ u ngandag bôt. Ane i nlama unda bon ba loñ le i ñat loñ ni kile i mbok mam le mut nyekinye a yep bañ ni jis li mbôngôô. Hikii man loñ a nlama bana bi longe bi malép ma nyo, mapubi i ndap yé, lap bisay hikii homa ngomin  a yé, sukulu hikii homa ngomin a yé i ke bisu. Mam ma bi bôdle mana.

Jam  li yôhne lina li yé i bot biiñngin inyuu i ôô éña, keilibog, nkuu mahop, nkuu bititii, kilog, nsinga i woo , sawô, matôa, puuwene, bitamb, tôk, nwas, hikéñ, nkuleñ, ngaa, labinda, mapep, makôô ma matôa, lambe, nkoñ malép, nsinga i mapubi, léman, tede, boi makôô, baskô, tôtôs i ke bisu. I ngog ba nsébél le bup i nhôla we i ôô bisélél. Koo i nuga inhôla we i bañ bitamb, biposa, ngôli i ke bisu.Bie bi nhôla we i bana mapep inyuu i tila bikaat, mapep inyuu i kañ mambegee, péba ba nkindba i ke bisu. Lisege li nhôla we i bañ léman, tômblô, lambe, nsinga mapubi i ke bisu. Bitôñ bi ti môô, bi nhôla i bañ sobe, i kôhna mbon. Bikagañ bi nke bijek bi ngôi. Tjibi di ngôi ni masai ma ngôi ba nkôp gwo i titimba inyuu i jés tjobi. I tjobi ti u nuñul tjo i bôm. Malép ma nlôl i titimba mon u nkôp i tômatô u mbel ni malañ u nsal. I bon ba tjobi u nla bé je, u mbamb tjo inyuu i jés kôp. I juu u nlémbél li nla loñ ni tjibi di ngôi ni masai ma ngôi bi bi mal num. Hala a nkéñ we u kee i tjap tjéé. Ngôi i nti we nkogog i nuga le pâté.

Lihat li isi (gôl, mpuma, mamuna, kalasin i ke bisu) li nlama bé nuñlana biloñ bi pe. Biiñngil bi loñ bi nlama gwélél lihat lini inyuule bon ba loñ ba nlama yi ôô bisélél bi yé nseñ inyuu loñ, hala  a nti bon ba loñ nson ndi a hôlga ki bon ba loñ le ba kônde ki bana yi inyuule u yé u nômôl i jam u kônde bana yi. Di nlama helel lihat li hisi hés kikii bo gôl, sud, kakaô i ke bisu. Lisal mapôô li nti linyuma.

Bon ba loñ ba nlama sal bijek i nya i yé le bijek bini bi nhee bé diye i nyunga. Nlélém ni linéñés bilém. Ndi ba nuñlag bijek gwap ni bilém gwap ni nkoñ hisi.

Bitatam gwés di nlama yi tééda gwo ni i njel le di nlama kok gwo le di yilis gwo confiture tole di yi tééda malép ma ditatam le di yilis mo wéé i bitatam sirop. Hala a mboñ le ditatam di ñôbi habé. Di nla je ditatam gwés ngim nwi wada. Di nla ki nuñul ditatam gwés mikogog ni di di nyilis malés ni nkoñ hisi. Nseñ u nson unu u yé le man loñ nyekinye a yep bañ ni jis li mbôngôô. Ditatam ti wee puma, puma likôl, pamplé, jañngôlô, kasimanga, ngwaban, mbôndô, nkôgô, sabasaba, mandarine, tôdô, puma kalba, pobo i ke bisu.

Bon ba loñ ba nlama yéñ le bilém gwap bi ti bo milik ni bo ba bañ mapanga ma milik. Bon ba loñ ba nlama ki yéñ i bañ maog map ndi ba nuñlag maog mana, milik mini ni mapanga ma milik ni nkoñ hisi.

I mam mana ma nlama hoo bôña ingéda bon ba loñ ba ngwés loñ yap ba mbet i ane inyuule bemnga bemnga a nteg bé yila mbom hitjo.   

Bon ba loñ ba nlama yéñ i bana mambén ma yé nseñ inyuu loñ yap. Sukulu i nlama nom sôñ samal hala wee i mbôdôl i sôñ kondoñ i malak i sôñ hilônde. Noi i yé sondi ibaa. I mbus sukulu i mbôdôl ki i sôñ njéba i malak i nsôñ libui li ñyéé.

I pes i matibla, bon la loñ ba yéñ le mut a nla ba ngañngañ i mbus nwi mi na mi sukulu inyuu i mut a boñog matibla ma nkoñ. Nlélém inyuu bôdaa ba ngwélés bon. Hikii mut a nlama sal jôm li ngeñ i ngim kel dilo di samal i ngim sondi. Noi i yé sondi ibaa i ngim nwi.

Bon ba loñ ba nlama kôôba gwét. Hala wee ba nlama bañ jôl gwét keñi i ibot i nla nol 500.000 di bôt ngélé yada. Ba nlama ba kikii ngwéngwét man lôg Basangén a ba ke i jo gwét biloñ a yi bé biloñ bi ndi a yik makanda. Hikii man loñ a nlama ba kikii njanjañ i nkah too bininiñi.

Ingéda u ñôô bisélél gwoñ, u nsal bijek gwoñ ndi u nuñlag gwo ni nkoñ hisi, u mbana ngandag moni. Bakén ba moni bana ba ga boñ le biloñ bipe bi kon loñ nan woñi inyuule i maange a bééga hikamba hi nyik, nyen ngwo i noñ. U nogog ki le, mut  moni a net nkaa lama.

I mam mana mon ma mboñ le loñ yoñ i jôp i njel kunde. Hala a mbat banga hémle, suhul nyuu,  ngandag mban ni libégés ngeñ inyuule i loñ i mbégés bé ngeñ i nhol bé. Yom u nlama tééda yo ini le loñ ipe i nla bé gwés loñ yoñ. Bôt ba kôba ba bé je ngandag tjobi, bitatam ni bikaï.

 

Yaônde, 01 kondoñ 1998

          Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

PIL

 

PIL

         Di nla kobol i bug ini ni kal le, hala a yé moni mut a mpôôs mut numpe, ntôñ i bôt i ke ni bisu.

         Mut a nla ki pôôs mbôô bijek, bikaat i ke ni bisu. Yak ngim loñ i nla pôôs moni i ke ni bisu.

Kikii mut a nla bé bana mam momasôna, jon pil u yé nseñ inyu i hôla nye i yônôs ngim jam i nlona mahol.

Ingéda ba nyimbe le mut sém a nsaa pil wéé kikii mam ma yé mbogog, i ntén mut nunu u nhoo kôhna kôle.

Ibale bo ndi u nsaa bé pil woñ kikii i nsômbla, hala a yé hison inyule too u mbet, too u nsôs, pil wo i nyégle. Jon u nog le, to u nkap bé, u tjak mapil. U yi le, i nwaa u nyoñ pil, i mut a mpôôs we, a mbat we bibep. Hala wee ngim yom ya hôla nye i témna moni wéé. U je bañ mut pil. Inyu hala nyen u nog le, pil hilo, mut a nje bé wo. Ibale bo ndi boña woñ a nkal le a nwaa sal, le a nlôôha yén péé, too u mbet, too u sôs, wa ke ndigi hilo. Jon i mut a mpôôs a yé a ba a téé bitédéé, i mut a mbat kôle a yé a ôm maboñ hisi.

Yom mut a nlama tjél, liyoñ pil umpe inyu i saa pil u bisu. I ntén mut unu i nyila nkol. Yak i loñ i nyoñ pil umpe inyu i saa pil wéé, i nyila nkol.

Mut a nla bana pil le pil mayéga u, le mut numpe a mbôñôl nye longe jam. Hala a nla ba ki nlélém inyu ngim loñ.

A we nu u ñañ lipep lini, b'a u nsaa pil woñ u mayéga ? Kii u ngi bembek ? U yi le u nlama bé je bijek to nyo maog ma loñ i ñane we tigale u ba nkol u loñ i. U nuñlene bañ biték gwoñ mut a tabé man mee tigale ñôma woñ loñ a ba habé man mee to nkena mbai ligwééne joñ to tison yoñ.Basôgôl boñ

ba nyigle we biték gwap yak we u yigle bon boñ biték bi.

 

YAÔNDE, 05 maye sép 2007

                                                                  Nkam Pondi Pondi

                                                                  http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

MUT LIBÔK

                                                           MUT  LIBÔK                                                                   

Di nla kobol  bibuk bini le mut  libôt ni kal le hala a yé mut a yii i mbaa ndap yoñ, mut we ni nye ni yé nwaa nkoñ, bôt we ni bo ni ôñi homa wada i ke bisu.

I ngéda bôt ba niñ libôk, ba nlama boñ ngim mam ni i njel ini le niñ yap i ba longe . Kikii hihéga ba nlama yéñ le mahindi ma ba bañ i pôla mandap map. I ngéda we ni mut woñ libôk ni niñ i kété nsañ, hala a nlona mahol ni i njel le ni nwas biyôglô bi mam, ni mboñ i mam ma yé bé nseñ  inyuu niñ i nan, inyuu mam ma libôk li nan i ke bisu. Jon u nok le : hee libôk li mbô li kuhla bé nloñ. Hala wee hee bôt ba mbô ba mpôdna bé mam.

                                                                                         

Yaonde, 28 dipos 2020

Mbombog Nkam Pondi Pondi

http//:antoinepondipondi.blogspot.com

 

 

 

 

 

LIGWEL DINUNI

 

LIGWEL DINUNI

 

 

 

1.	Batjôge	=	Ntén hyandi inyuu itoñ.
2.	Bikôñak	=	Ntén hyandi.
3.	Hyôbôl tole hyôbôt	=	Ntén hyandi i gwel dinuni.
4.	Kédi	=	Ntén hyandi i mbii mbôye inyuu i gwel dinuni.
5.	Ngwahal	=	Ntén hyandi  inyuu i gwel dinuni di nogop.
6.	Nkame	=	Ntén hyandi i gwel dinuni. Yaônde, 13 kondoñ 2012 Nkam PONDI PONDI http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

 

OG

 

OG

 

1.	Lihég lép	=	Nson u gwel tjobi.
2.	Lihis	=	Ntén hyandi i tjobi (hikuu hi ngoklisolbene li tjobi).
3.	Lop	=	Nson u gwel tjobi.
4.	Mbunja	=	Mimbagak mi minkôô inyuu lop.
5.	Nkôme	=	Mbôñ i nol tjobi.
6.	Nsông	=	Ntén hyandi i tjobi.
7.	Pésa	=	Pése  =  mbunja.
8.	Sambô	=	Ntén lop mut a nyék nlop i lép, a lok a hehek.

 

 

 

Yaônde, 13 kondoñ 2019

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com