KODBANA

Bôt ba kôba ba bi tehe nseñ i kodba wap inyuu i bégés ni ti Hilôlômbi lipém ingéda Hilôlômbi a bi hôla bo i yémbél i bôt ba bé jôs bo gwét i Ngog Lituba.

Ingéda ni kodba hala wee ni mbomna ni bôt bape     i yi ni tééda le ni nlama bé hôya biniigana bi Hilôlômbi nu a bi tohol bôt ba kôba.

lbale di mpôdna hanyen Nwet a nla gwel mbiñ mam inyuu litén li mee. Jon u nog le :diléléba di kodbaga, ndi di hulus lom.

Bôt ba kôba ba bé yi le ba nlama ti mam map Hilôlômbi inyuule yom yokiyo i nai bé nye. Jon man mee a nlama hoñol Hilôlômbi ni bilôg bi isañ hikii kel.

Yaônde, 12 matjel 2010

                                                       Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

NSII MUT

        Di nla kobol i buk ini ni kal le hala a yé mut a ntehe jôga li nwi. Hala wee a  nlel mut a yé nhôôlag, a yé mañ mut. Hala wee a ntehe jôga li mam, a nyi jôga li mam, a nok jôga li mam.

I loñ mee mañ mut i mbôdôl i môm ma samal ma nwi.

Yaônde, 30 hikañ 2017

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

LIKUMSOÑ LI MATILA LI BAKANA BA MBENGE

          Likumsoñ li matila lini li mbôña i tison i Washington ingéda bakana ba mbenge ba bé yilis bés minkol. I mbus bisôsôli likumsoñ li matila li bi nkwéla i tison ba nsébél le Berlin i nwi 1885 ingéda biloñ bi Mbenge bi bé kapna Afrika. Likumsoñ li matila li témb li pôda i ndimsi i tison ba nsébél le Yalta ingéda Amérka ni Rusland ba bi kap nkoñ hisi bipes bibaa i mbus gwét bi yôhne bi baa biloñ bi Bakana bi bi jo bo ni bo ni ingéda ba bi bot kodba matén sôgôlsôgôl adna i matén  ma nkoñ hisi Mapémél i ndap i ntééda tik gwom i tison Tervuren i loñ i Beljik.

          I - NSON WOSÔNA

1)   Litode li bisu (1) 

Kadba i kômbe : ane  biloñ bi nkoñ hisi ni ligwañ li biloñ bi. Ane yés i yé tôôma mo miño le di ane biloñ bi, di sélés gwo i nson jonog inyuu i yônôs dikuu tjés di moni le tjon di bana lipémba.

2)   Litode li yôhne ibaa

Loñ to yada i i  tabé biloñ i Bakana i ta bé kunde to ngwélés.

3)   Litode li yôhne iaa

Ane biloñ bi ta bé biloñ gwés i nlôl i bés ni i jimbe di njimbe bakena ba biloñ bi . Ane i ségi biloñ bi.

4)   Litode li yôhne i na

Biloñ  bi ta bé biloñ gwés bi gwé bé minwaa, bés bon di eñel minwaaa kikii sômbôl yés. Jam li bégés minwaa li ta bé.

5)   Litode li yôhne i tan

I bôt ba ñane i jôi jés ba nlama tééda lihat jap dikuu tjés  di moni inyuu nseñ wés. Inyuule  lihat li la yila mahôla ni likébél di nti inyuu mahol ma biloñ bi.

II - LITUK MBAÑ

6)   Litode li yôhne i samal

Ane ni hikuu hi ane bi nlôl ni ngui yés gwon bi bé banga. Bini bi pe di nyi bé gwo to ibale loñ yon i ntep gwo.

7)   Litode li yôhne i saambok

Ane yosôna i nkil bé i njel yés , i nlama jañ.

III - LISANE MAPEP

8)   Litode li yôhne juem

Di nnôgla bé to sane mapep ni biloñ bi ta bé biloñ bi bakana. Di nnit gwo i mam bi nlama boñ kikii sômbôl yés.

9)   Litode li yôhne bôô

Manôgla ni sane i pôla biloñ bini bi gwé bé mahee ibale bo ndi di nneebe bé tole ndi di bak bé mu manôgla ma.

IV - MATIÑ MA MUT BINAM

10)    Litode li yôhne jôm

I homa nseñ wés i yé, bini biloñ bi pe bi gwé bé mbén, nseñ wés i yé i ngii mambén momasôna.

11)    Litode li yôhne jôm ni yada

Kunde hop, kunde likodba ni kunde mut bi yé ndigi ntiik biloñ bi baane bap ba nnôgôl bés.

12)    Litode li yôhne  jôm ni ibaa

Matén ma biloñ bi ta bé i ngwés ma gwé bé mahoñol to mbén, ma nôñôl ni gwélél mbén yés .

13)    Litode li yôhne jôm ni aa

Biloñ bi ta bé biloñ gwés bi gwé bé mayi ma mbog inyuule mbog yés yon i yé ndémbél.

14)    Litode li yôhne jôm ni ina

Na nkal bé le limut li ntjiba, mbôm manola to jem li gwét tole jem li bôt ba binam biloñ bi bi ntôñ nseñ wés. To ibale nsongi i bôt ba nwo i nlel balal ba ndamba.

V- MAPANGA MA MONI MI NGOMIN

15)    Litode li yôhne  jôm ni tan

Biloñ bi ta bé i gwés, mut nyekinye a kôli bé i tééda moni dikuu di moni i lel i nwaa di ntéé. Ingéda lihat li nlel nwaa, ba ntééda nwo hikuu hés hi moni inyuu i boñ le yéñe di nkôs i ntémb biloñ bi kikii moni di nkôle bo tole mahôla més ma likot masangô inyuu mahol map i pes i moni tole i pes i bigwel moo.

16)    Litode li yôhne jôm ni samal

Biloñ bi ga kôhna mahôla més bi yé biloñ bi bakena bap ba nôgôl bés kikii nkol i nôgôl isañ wé . Hala wee to me je mbiñ mbiñ to me je mbañ mbañ me yé ndigi nkol u Manug ma Njambe.

17)    Litode li yôhne  jôm ni saambog

Mahôla més ma nlama kéñ mahol manjel momasôna ma biloñ bi ta bé i gwés

VI  - MATIÑ MA BISÔNDA.

18)    Litode li yôhne jôm ni juem

Mintôñ nwés mi gwét mi nlama bana ngui ni lipémba i lel mintôñ mi gwét mi biloñ  bi ta bé i gwés. Sônga ni ngim minwaa mi mangaa mi nol ngandag bôt ni nyuugud ngandag gwom bi mbéñge bé bés.

19)    Litode li yôhne jôm ni bôô

Mintôñ nwés mi  gwét mi nlama hôlna ni nôgla ingéda mi njôs ntôñ i gwét i loñ i gwé bé ngui inyuu i unda jéle  yés ni li kon bés woñi.

20)    Litode li yôhne môm i maa

Mintôñ nwés mi gwét mi njo gwét inyuu i sôñ nseñ wés ni minlimil nwés.

21)    Litode li yôhne môm i maa ni yada.

Lihéya bon ba loñ yés li nsôô banga yés nson i sôñ nseñ wés ni minlimil nwés.

VII - MATIÑ MA MATÉN.

22)    Litode li yôhne môm i maa ni imaa

Adna matén ma nkoñ hisi i yé sélél yés di nlama gwélél inyuu i jôs baoo bés ni biloñ bi ta bé i gwés inyuu i sôñ nseñ wés.

23)    Litode li yôhne môm i maa ni iaa.

Nson wés u yé i boñ le di héya baane ba nôgôl bé bés ni bii baane ba yé minlimil nwés ni njel i haba mbod i adna matén ma nkoñ hisi.

24)    Litode li yôhne môm i maa ni ina

Matiñ ma adna matén ma nkoñ hisi ma nti bés kunde ni ngui i bép , i nol ni i ôbôs biloñ bi baane ni bon ba biloñ bi bi ntjél nôgôl bés ni i njel i haba mbod i hikuu hi adna matén ma nkoñ hisi.

25)    Litode li yôhne môm i maa ni itan

 Nson wés u le Afrika ni biloñ bi ta bé i gwés bi yégle i ngi-mahol, liyep, i mbadga, i gwét, i yubda inyuu i ane gwo longe, i sélés bo nson u jonog ni njel minson mi adna matén ma nkoñ hisi

26)    Litode li yôhne môm i maa ni i samal

Lijéla jés li yé i nol i bôt ba  mpa ño ni bakena ba ngwés biloñ gwap.

27)    Litode li yôhne môm i maa ni saambog

Mambén,  makidig, bikéhene bi adna matén ma nkoñ hisi bi yé bisélél gwés inyuu i jôs bakena ni i bôt ba mpa ño biloñ bi nsôñ nseñ i bon ba biloñ gwap.

28)    Litode li yôhne môm i maa ni juem

Bakena bi loñ bi Bakana ba nla bé noñ bo to gwel bo to i ha bo i mog ni bikéhene bi adna matén ma nkoñ hisi to ba kand kuu i gwet, to ba ntjé limut to mem ma bôt ba binam.

LIBAG JÉS

            Di nla kobol i buk ini le libag ni kal le hala a yé yom  i nom tole jam li nom.

               

            Hikii man mee a nlama semel jôi jé i pam i Ngog Lituba . Jon man mee a nlama yi litén li isañ, litén li nyañ ni litén li mudaa a mbii.

Man mee nyen a gwé mbog Hilôlômbi. Inyuu hala nyen bilem bi man mee bi yé: gwéha, maliga ni ômsiñ. Man mee a yé mut a téésép, mut suhul nyuu, a nlama bé hoo kal le nunu a mboñ hihôya, a mbep boñ ndi a kal le me nti mahoñol.

I hop mut a mpot, bikila mut a nyi, libag li  mut gwon bi yé loñ.

Me yé njee? Me gwé kii ? U nlama yi le mbombog a tihba mabui, bie, malép. Jon u nok le : I bag mabui ma bikai ndi i  nyila bee bi likañ.

Ingéda man mee a bé nyodi i Ngog Lituba, a bana mbog, um, ngé, njék, njangumba i ke bisu. Man mee a nlama tééda ni hiômna libag jé. Jon la boñ le man mee a ba bé nkol i mut numpe to nkol i loñ i pe.

I mut a nyi ñañ i Ngog Mapubi a yi le Ngog Mapubi a gwé mbai Libél li ngôi ni mbai i soñ Mpek. Mapubi ma ñunda we njel. Ngog i yé yom i yé ngwa.Njeng Basek a bi tehe kiñe Matip Henri le a tin ye kôdi ndi Ngog Mapubi a kôhna kiñe. I mbus yé, mimañ mi bôt mini le Njel Bingan, Nginjel Basogog ni Poha Yoyom ba tehe Pondi Paul le Ngog Mapubi a bana ngomin. Pondi Paul a tehe liwanda jé Kwayep Enoch nu a ba énél bangomin. I Ngog Basông ndôg Tjok i bi bana bambombog i baa: Éoga Boga ni Nginjel Basogog. I Ngog Mapubi, mbombog Mbom Yembel, mbombog Pondi Mbom nu a bi wo I nwi 1946 ni mbombog Yembel Tjén.

Yaônde, 3 maye sép 2017

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

M?L                                                 

MINLAMB

M?L                                                            

            Wom woñ i nti kii ? U waa ligis wom. Hala wee u kôlôl ndi u nwas bikai le bi num ndi to u mbôdôl sal makabô to bel makondo i ke bisu. Bijek wa bumbul bi mba bi lam, bi nek. Ngim bijek bi nkéñ le u kon bañ. Minkañ ni tjai bi  nsuhul we bombo i nyuu. U nlama je minsangaa, baam ni kwem inyuu i jôs kon i bombo. Ndi hala a ntuga bé we le u kee u tehe mut matibla. Di nlama gwélél bikule gwés ingéda di nlamb, kikii bo hilémb hi njé, ndi nlama ha môô mintumba. I yé longe le u nuñul ntumba wada 200 FCFA ndi i bannga môô i nya i kôli.  Mudaa a nlama yi le a nla lamb bikoye ngandag mintén. Hala wee lilambag li nyañ bikoye, mbôngô bikoye, ngwéya bikoye i ke bisu. Bôlôm ba nlama je nkônô ngond, ndôñ. Ba nlama bé nyo libatbat, kitoko inyuule bi nyilis munlôm wéya. I yom u nje, i ñunda bôt i ntén mut u yé. Jon di gwé bijek bi lipém ni bini bijek bi pe.

Yaônde, 3 maye sép 2017

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

NU BISU

Yada tole pok bon ba yé nomba bisu. Hilôlômbi nyen a yé bibéé.

Jon nyen a yé bisu. Inyuu           hala nyen bôt ba kôba ba kwo isi makôô mé le ba ôôp bisu gwé. Bôt ba kôba ba bé sôble bon ingéda yaa i man i nkola. Ba bé kwee man munlôm inyuu i unda liada i pôla yap ni Hilôlômbi. Bôt ba kôba ba bé yi le Hilôlômbi a nyi mam momasôna. Ngéda Hilôlômbi i tabé ngéda mut. Mut nyen a nhoñol le ngim yom i yé le ngéda. Nlélém jam inyuu mbale ni i njel ini le mbale Hilôlômbi i tabé mbale mut binam. Jon mut a bana suhul nyuu i ke ni Hilôlômbi.

Hilôlômbi a gwé biniigana bi nu bisu. Jon ingéda u nyoñ Hilôlômbi ni bana ba ina le Bayemlikok, Njombongo, Kimaltjai ni Batuupék u gwé nomba tan. Hala wee nomba munlôm. Ingéda u nwas Hilôlômbi nyetama, bana ba ina ba nti we nomba mudaa.

I mam mana mon ma bi boñ bôt ba kôba le ba bana banga hémle inyuule Hilôlômbi a nkal man mee le a je bañ bijek, a nyo bañ maog ma loñ i ñane nye tigale a yila nkol u loñ i. I man mee a nyan i mbén Hilôlômbi ini a ta habé kunde, jon a nôgôl habé mut a yé mañ inyuule a nyila nkol maog, i ke ni bisu. Hilôlômbi a bi kal bôt ba kôba le man mee a nuñlene bañbiték gwé mut a tabé man mee inyuule Hilôlômbi a bi bôn man mee le a ti nye lihat. Munlôm a haba bañ mbod mudaa to mudaa a haba bañ mbod munlôm hala wee munlôm tole mudaa ba nkolbaha Hilôlômbi ibale bo ba mbôk i mbén ini.

           U jok ni mañ mut, u gwélél ñem i moo. Ôôbak ndigi bisu bi Hilôlômbi inyuule nyetama nyen a nti we mbôgi ni ndimbhe u mbat le inyuu kii. Nu bisu a ñunda njel u nlama noñ. Jon u nlama nigbene Hilôlômbi le u sal bijek gwoñ, u ôô bisélél gwoñ, u yi bok niñ yoñ i ke ni bisu.

Yaônde, 18 biôôm 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

 

 

NJIÑ

            Hala a yé linumbug li ngim yom. Hikii nuga i gwé ngim njiñ. I njiñ i yon ngwo i nôñôl yo. Mu ki nyen mut a nyimbe le nuga sém i ntagbe na to a ntehe bé yo ni mis. Kikii bo yôi (likinda li yôi), hiséé, siñmbanga. I njiñ  i i yé bo kikii yimbne.

         Longe njiñ i yé yak ni béba njiñ.

         Boña nyen a  mboñ le u nok njiñ ni minkañ mi nyodi i boña ndi mi kenek i jôl. Jon mut a nla nok njiñ bijek, njiñ hida njiñ mut numpe, njiñ labinda, njiñ masai, njiñ likund i  ke bisu.

         Ingéda u nok le i mut nunu a ngwés bé a nôgda me njiñ, hala wee i mut nunu a ngwés bé a ntehe me.

         Ingéda u nok le u nôgôl me i njiñ, hala we u boma mut nu u hoñlag bé le wa boma.

         Ingéda u nok le kunjañ nye, men me yôgôô béme le me numb. Hala wee i mut a mpot hala, nyemede bé nyen a bi saba ndutu tole ngim libag.

         Ingéda mut a nok longe njiñ, hala a mboñ nye le a niñ longe niñ téntén ibale bo i nkédna nye le a nje bilonge bi bijek ndi njiñ bijek i lémlag nye.

                                                  Yaônde, 14 mpuye 2006

                                                  Nkam PONDI PONDI

http://antoinepondipondi.blogspot.com

LITI MAYÉGA

Bôt ba kôba ba bé ti Hilôlômbi mayéga ingéda sôñ i nta ni i kel ngand ngwo. Ba bé ti Hilôlômbi mayéga inyuu bilonge bi mam a mbôñôl bo. Hala wee ba nkon maséé ni mam Hilôlômbi a mbôñôl bo. Ingéda ba nti maange yom, bagwal bé ba nkal nye le a pot le me nyéga. Ba niiga nye longe lem.

Mut a nti mayéga ingéda a yé mut suhul nyuu, ingéda a yé mut a nhémle Hilôlômbi, hala wee a nkon Hilôlômbi woñi. A yé mut a ngwés ke ni  Hilôlômbi. Hala wee a ngwélél mambén ni biniigana bi Hilôlômbi.

Base i sôkbôk i bé niiga bôt ba kôba le ba nlama hoñol bilonge bi mam Hilôlômbi a mbôñôl bo. Ba bé ti Hilôlômbi mayéga inyuu kona yé ngoo.

Yaônde, 14 dipos 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogpot.com

B’A HILÔLÔMBI A MBÔN WE LIHAT?

Ingéda Hilôlômbi a bi tohol bôt ba kôba i Ngog Lituba, a bi ti bo nkoñ le ba sal bijek gwap. I gwom bi yé mu i nkoñ u kikii bie, bup, malép i ke ni bisu bi yé lihat. Jon Hilôlômbi a bi kal man mee le a nuñlene bañ biték gwé mut a tabé man mee. Batuupék a ti man mee pék ni yi inyuu i yi gwélél i gwom bi yé biték Hilôlômbi a bi ti bôt ba kôba. Jon bôt ba kôba ba bé ôô bisélél gwap le ba ba bañ isi ane i loñ ipe. Bayemlikok a ti bôt ba kôba ñem i lôs le loñ yokiyo i pôgôs bañ bo makôô isi. Jon ba bi bog mam map ma niñ le lihat Hilôlômbi a bi bôn bo ba nimis bañ jo.Inyuu hala nyen ba bé soohe Njombongo le ba yi tééda mabén ma Hilôlômbi ni biniigana gwé. Inyuule i man mee a nkôm bé Hilôlômbi mbus, lihat Hilôlômbi a bi bôn bôt ba kôba a kôhna jo. Maliga ma Kilmadjai ma yé nlélém tjai di djai. Jon a man mee u je bañ bijek, u nyo bañ maog ma loñ i ñane we tigale u yila nkol u loñ i. Hilôlômbi a nyônôs i jam a mbôn. A kônde ti we yi ni pék inyuu i yi gwélél lihat joñ. Wa yila kééne ngén ingéda u gwé banga hémle inyuule lihat li Hilôlômbi li nlel silba ni gôl. U niñ ikété nsañ ni sôkbôk maséé. U nyep bé ni jis li mbôngôô.

Yaônde, 18 dipos 2009

NkamPondiPondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com