mardi 27 octobre 2020

LIKOT MASANGÔ


 

LIKOT MASANGÔ

     Nseñ u likot masangô i yé i hôla loñ le, hikii mut a laa yônôs ngôñ yé ni i gwom bi yé nye nseñ inyuu niñ yé, le mut nyekinye a yep bañ ni jis li mbôngôô.

     Ndi inyuu i boñ le, likot masangô li sal nson wé, i nsômbla le mbañ won i kengana nye, ndi nye a noñog i mbus. Hanyen likot masangô li nla hôla le, hikii man loñ, a laa sal ni le mahol ma keneg ndigi i loñ.

     Yom koñ i lôla i ñunda bés, yo ini le, ingéda likot masangô li nkena loñ, i bôt ba gwé lihat, lihat jap li nhol, li nlel balal ba ndamba, biteg bi ntjama ni loñ yosôna, liyep li mbôdôl tihba ngandag bôt inya i yé le, i bôt ba nla yônôs ngôñ yap, ba nyégle ndék, bana bôt bape ba nla habé yônôs ngôñ yap ni gwom bi yé bo nseñ inyuu niñ yap. Wee ño i njôp bo malép.

     Ngomin a nlama bé nwas le, i bôt ba gwé moni, bon ba kahal kena loñ ni i nwéhél bo bisukulu, matibla, libeege bôt masin ni i puuwene, likap mapubi ni malép ma ndap ma bon ba loñ i ke bisu. Ingéda ngomin a nsuhul babôñol bé minsaa, hala wee a nneebe le, i mut a gwé lihat, lihat jé li kônde bôl inyuule lihat li, li mbot bé nson.

     Ndi, i we nu, u ngwés le i mam mana ma heñ, u nlama yi le, loñ yada i nla bé yémbél i koñ i lôla nunu a yé i loñ yés inyuule bibôm bi ntôla ni nkoñ isi wosôna. Biloñ bi nlama nôgla, bi pôôna ngui yap le, hikii mut a sal, le bon ba kena bisukulu, le bon ba bot minson inyuu i nuñul nkus, le bon ba yi kikii ba mbôñôl moni wap, le bon ba yi kikii ba nlama séñ minloñ ni kikii ba nlama oñ mandap, le bon ba yi kikii matibla ma nlama bôña biloñ gwap i ke bisu. Bie bi nôônga gwom bi ntubla kôi.

     I jam lini, u nla boñ jo ibale bo u nyi ndugi pot hop woñ ligwéyap, ibale bo u nyi ôt mahoñol ni wemede. Ndi yom i noñ ha, yo i yé le, i nsômbla le, u ba mut a ngwés ba kunde. U ba bañ mut minliba. Nseñ i sañ ini i yé le, bon ba loñ ba bôñôl i nkus i ba neebe le, ba mbot ni bomede kikii ingéda bôt ba kôba. Bibôdlene bi kunde bi. Jon u yi le ndutu yon i nyis mut jam. Mut kôba nyen a bi kal le, woo wada u nkañ bé jomb.

Jon inyuu i yémbél koñ i lôla, loñ yés i nlama bañ ni sal i gwom bi yé nseñ inyuu bon ba loñ le, mut nyekinye, a yep bañ ni jis li mbôngôô.

Ingéda u yé minkôm u nyéñ le u ba kunde. I jam li li mbat le u yi bog mahoñol moñ ni niñ yoñ inyuule kunde i ta ndigi bé likadba ndi kunde i yé i la boñ mam ni wemede le we nyen u nkit hala.

Jam li bisu li yé ingéda u mbet i ane, u nlama yi le loñ i mbemb maboñog moñ abes bipôdôl gwoñ. U nlama yi i mam ma nla hôla basal nwom, basal lébla, basal i iñngin i ke bisu. U nla boñ i nson unu longe ibale bo ndi ni nkwel, ibale bo ndi ni nyi yoñ makidig, ibale bo ndi ni nyi ôt mahoñol. Sañ ni ngéda gwon bi nla hôla nson unu le u séla longe.

Jam li yôhne ibaa li yé soso nson i mbéda le bakena ba yila mut wada ikété basal nwom, basal lébla, basal i iñngin i ke bisu. Mahoñol map, yi yap ni pék yap bi nlama tjama ni loñ yosôna yag liniñig jap. Loñ i nlama nôgda le i nhol inyuu i boñ le adna i ba ipôla bakena ni bon ba loñ.

Jam li yôhne liaa jon li  yé yi bagal i bôt ba nyéñ nseñ wap ni bôt ba nyéñ nseñ u ngandag bôt. Ane i nlama unda bon ba loñ le i ñat loñ ni kile i mbok mam le mut nyekinye a yep bañ ni jis li mbôngôô. Hikii man loñ a nlama bana bi longe bi malép ma nyo, mapubi i ndap yé, lap bisay hikii homa ngomin  a yé, sukulu hikii homa ngomin a yé i ke bisu. Mam ma bi bôdle mana.

Jam  li yôhne lina li yé i bot biiñngin inyuu i ôô éña, keilibog, nkuu mahop, nkuu bititii, kilog, nsinga i woo , sawô, matôa, puuwene, bitamb, tôk, nwas, hikéñ, nkuleñ, ngaa, labinda, mapep, makôô ma matôa, lambe, nkoñ malép, nsinga i mapubi, léman, tede, boi makôô, baskô, tôtôs i ke bisu. I ngog ba nsébél le bup i nhôla we i ôô bisélél. Koo i nuga inhôla we i bañ bitamb, biposa, ngôli i ke bisu.Bie bi nhôla we i bana mapep inyuu i tila bikaat, mapep inyuu i kañ mambegee, péba ba nkindba i ke bisu. Lisege li nhôla we i bañ léman, tômblô, lambe, nsinga mapubi i ke bisu. Bitôñ bi ti môô, bi nhôla i bañ sobe, i kôhna mbon. Bikagañ bi nke bijek bi ngôi. Tjibi di ngôi ni masai ma ngôi ba nkôp gwo i titimba inyuu i jés tjobi. I tjobi ti u nuñul tjo i bôm. Malép ma nlôl i titimba mon u nkôp i tômatô u mbel ni malañ u nsal. I bon ba tjobi u nla bé je, u mbamb tjo inyuu i jés kôp. I juu u nlémbél li nla loñ ni tjibi di ngôi ni masai ma ngôi bi bi mal num. Hala a nkéñ we u kee i tjap tjéé. Ngôi i nti we nkogog i nuga le pâté.

Lihat li isi (gôl, mpuma, mamuna, kalasin i ke bisu) li nlama bé nuñlana biloñ bi pe. Biiñngil bi loñ bi nlama gwélél lihat lini inyuule bon ba loñ ba nlama yi ôô bisélél bi yé nseñ inyuu loñ, hala  a nti bon ba loñ nson ndi a hôlga ki bon ba loñ le ba kônde ki bana yi inyuule u yé u nômôl i jam u kônde bana yi. Di nlama helel lihat li hisi hés kikii bo gôl, sud, kakaô i ke bisu. Lisal mapôô li nti linyuma.

Bon ba loñ ba nlama sal bijek i nya i yé le bijek bini bi nhee bé diye i nyunga. Nlélém ni linéñés bilém. Ndi ba nuñlag bijek gwap ni bilém gwap ni nkoñ hisi.

Bitatam gwés di nlama yi tééda gwo ni i njel le di nlama kok gwo le di yilis gwo confiture tole di yi tééda malép ma ditatam le di yilis mo wéé i bitatam sirop. Hala a mboñ le ditatam di ñôbi habé. Di nla je ditatam gwés ngim nwi wada. Di nla ki nuñul ditatam gwés mikogog ni di di nyilis malés ni nkoñ hisi. Nseñ u nson unu u yé le man loñ nyekinye a yep bañ ni jis li mbôngôô. Ditatam ti wee puma, puma likôl, pamplé, jañngôlô, kasimanga, ngwaban, mbôndô, nkôgô, sabasaba, mandarine, tôdô, puma kalba, pobo i ke bisu.

Bon ba loñ ba nlama yéñ le bilém gwap bi ti bo milik ni bo ba bañ mapanga ma milik. Bon ba loñ ba nlama ki yéñ i bañ maog map ndi ba nuñlag maog mana, milik mini ni mapanga ma milik ni nkoñ hisi.

I mam mana ma nlama hoo bôña ingéda bon ba loñ ba ngwés loñ yap ba mbet i ane inyuule bemnga bemnga a nteg bé yila mbom hitjo.   

Bon ba loñ ba nlama yéñ i bana mambén ma yé nseñ inyuu loñ yap. Sukulu i nlama nom sôñ samal hala wee i mbôdôl i sôñ kondoñ i malak i sôñ hilônde. Noi i yé sondi ibaa. I mbus sukulu i mbôdôl ki i sôñ njéba i malak i nsôñ libui li ñyéé.

I pes i matibla, bon la loñ ba yéñ le mut a nla ba ngañngañ i mbus nwi mi na mi sukulu inyuu i mut a boñog matibla ma nkoñ. Nlélém inyuu bôdaa ba ngwélés bon. Hikii mut a nlama sal jôm li ngeñ i ngim kel dilo di samal i ngim sondi. Noi i yé sondi ibaa i ngim nwi.

Bon ba loñ ba nlama kôôba gwét. Hala wee ba nlama bañ jôl gwét keñi i ibot i nla nol 500.000 di bôt ngélé yada. Ba nlama ba kikii ngwéngwét man lôg Basangén a ba ke i jo gwét biloñ a yi bé biloñ bi ndi a yik makanda. Hikii man loñ a nlama ba kikii njanjañ i nkah too bininiñi.

Ingéda u ñôô bisélél gwoñ, u nsal bijek gwoñ ndi u nuñlag gwo ni nkoñ hisi, u mbana ngandag moni. Bakén ba moni bana ba ga boñ le biloñ bipe bi kon loñ nan woñi inyuule i maange a bééga hikamba hi nyik, nyen ngwo i noñ. U nogog ki le, mut  moni a net nkaa lama.

I mam mana mon ma mboñ le loñ yoñ i jôp i njel kunde. Hala a mbat banga hémle, suhul nyuu,  ngandag mban ni libégés ngeñ inyuule i loñ i mbégés bé ngeñ i nhol bé. Yom u nlama tééda yo ini le loñ ipe i nla bé gwés loñ yoñ. Bôt ba kôba ba bé je ngandag tjobi, bitatam ni bikaï.

 

Yaônde, 01 kondoñ 1998

          Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

mardi 13 octobre 2020

PIL


 

PIL

         Di nla kobol i bug ini ni kal le, hala a yé moni mut a mpôôs mut numpe, ntôñ i bôt i ke ni bisu.

         Mut a nla ki pôôs mbôô bijek, bikaat i ke ni bisu. Yak ngim loñ i nla pôôs moni i ke ni bisu.

Kikii mut a nla bé bana mam momasôna, jon pil u yé nseñ inyu i hôla nye i yônôs ngim jam i nlona mahol.

Ingéda ba nyimbe le mut sém a nsaa pil wéé kikii mam ma yé mbogog, i ntén mut nunu u nhoo kôhna kôle.

Ibale bo ndi u nsaa bé pil woñ kikii i nsômbla, hala a yé hison inyule too u mbet, too u nsôs, pil wo i nyégle. Jon u nog le, to u nkap bé, u tjak mapil. U yi le, i nwaa u nyoñ pil, i mut a mpôôs we, a mbat we bibep. Hala wee ngim yom ya hôla nye i témna moni wéé. U je bañ mut pil. Inyu hala nyen u nog le, pil hilo, mut a nje bé wo. Ibale bo ndi boña woñ a nkal le a nwaa sal, le a nlôôha yén péé, too u mbet, too u sôs, wa ke ndigi hilo. Jon i mut a mpôôs a yé a ba a téé bitédéé, i mut a mbat kôle a yé a ôm maboñ hisi.

Yom mut a nlama tjél, liyoñ pil umpe inyu i saa pil u bisu. I ntén mut unu i nyila nkol. Yak i loñ i nyoñ pil umpe inyu i saa pil wéé, i nyila nkol.

Mut a nla bana pil le pil mayéga u, le mut numpe a mbôñôl nye longe jam. Hala a nla ba ki nlélém inyu ngim loñ.

A we nu u ñañ lipep lini, b'a u nsaa pil woñ u mayéga ? Kii u ngi bembek ? U yi le u nlama bé je bijek to nyo maog ma loñ i ñane we tigale u ba nkol u loñ i. U nuñlene bañ biték gwoñ mut a tabé man mee tigale ñôma woñ loñ a ba habé man mee to nkena mbai ligwééne joñ to tison yoñ.Basôgôl boñ

ba nyigle we biték gwap yak we u yigle bon boñ biték bi.

 

YAÔNDE, 05 maye sép 2007

                                                                  Nkam Pondi Pondi

                                                                  http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

vendredi 2 octobre 2020

MUT LIBÔK


                                                           MUT  LIBÔK                                                                   

Di nla kobol  bibuk bini le mut  libôt ni kal le hala a yé mut a yii i mbaa ndap yoñ, mut we ni nye ni yé nwaa nkoñ, bôt we ni bo ni ôñi homa wada i ke bisu.

I ngéda bôt ba niñ libôk, ba nlama boñ ngim mam ni i njel ini le niñ yap i ba longe . Kikii hihéga ba nlama yéñ le mahindi ma ba bañ i pôla mandap map. I ngéda we ni mut woñ libôk ni niñ i kété nsañ, hala a nlona mahol ni i njel le ni nwas biyôglô bi mam, ni mboñ i mam ma yé bé nseñ  inyuu niñ i nan, inyuu mam ma libôk li nan i ke bisu. Jon u nok le : hee libôk li mbô li kuhla bé nloñ. Hala wee hee bôt ba mbô ba mpôdna bé mam.

                                                                                         

Yaonde, 28 dipos 2020

Mbombog Nkam Pondi Pondi

http//:antoinepondipondi.blogspot.com

 

 

 

 

 

lundi 14 septembre 2020

LIGWEL DINUNI


 

LIGWEL DINUNI

 

 


 
 

        1.         


Batjôge

=

Ntén hyandi inyuu itoñ.

        2.         

Bikôñak

=

Ntén hyandi.

        3.         

Hyôbôl tole hyôbôt

=

Ntén hyandi i gwel dinuni.

        4.         

Kédi

=

Ntén hyandi i mbii mbôye inyuu i gwel dinuni.

        5.         

Ngwahal

=

Ntén hyandi  inyuu i gwel dinuni di nogop.

        6.         

Nkame

=

Ntén hyandi i gwel dinuni.


Yaônde, 13 kondoñ 2012

Nkam PONDI PONDI

http://antoinepondipondi.blogspot.com 

 

 

OG


 

OG

 

1.     

Lihég lép

=

Nson u gwel tjobi.

2.     

Lihis

=

Ntén hyandi i tjobi (hikuu hi ngoklisolbene li tjobi).

3.     

Lop

=

Nson u gwel tjobi.

4.     

Mbunja

=

Mimbagak mi minkôô inyuu lop.

5.     

Nkôme

=

Mbôñ i nol tjobi.

6.     

Nsông

=

Ntén hyandi i tjobi.

7.     

Pésa

=

Pése  =  mbunja.

8.     

Sambô

=

Ntén lop mut a nyék nlop i lép, a lok a hehek.

 

 

 

Yaônde, 13 kondoñ 2019

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

dimanche 13 septembre 2020

LINOL BINUGA


 

                  LINOL BINUGA


                  1.         

Bee njunjum

=

linôlôl li njok.

                  2.         

Gwém

=

ntén linôlôl li binuga ni mahot.

                  3.         

Inyongog

=

ntén hyandi inyuu i nol nyik.

                  4.         

Jangô

=

ntén linôlôl li binuga ni ngaa.

                5.         

Libila

=

ntén nsômbi le ngandag bôt i nlo i nkoñ woñ.

                6.         

Nkume

=

ntén hyandi.

                7.         

Nsômbi

=

ntén linôlôl li binuga ni makoñ ni ngwo.

                  8.         

Ông

=

hyandi inyuu i nol njok.

                 9.         

Sap

=

litoñ tjandi (sap die ni die; sap dikômôl).

             10.      

Siga

=

ntén hyandi i ngii inyuu i gwel paa tole kôôsi.

             11.      

Tutut

=

ntén hyandi inyuu i gwélél binuga i joo.

             12.      

Yôp

=

ntén nsômbi le bôt ba nsék binuga le bi jôp i yôp.


 

Yaônde, 13 kondoñ 2012

Nkam PONDI PONDI

http://antoinepondipondi.blogspot.com