GWÉT
Ngobol gwét i yé mbogog i sañ matjél
i nkuba i pôla biloñ ni mintôñ nwap mi binsônda tole i pôla ngim mintôñ mi bôt
mi ngim loñ. Di nla ki kal le, gwét bi yé ngand bawoga. Nseñ i gwét i yé i ane
ñoo woñ ni mbimba. Hala a mboñ le ñoo woñ a nlama boñ mam méé, ni niñ kiki
sômbôl yoñ. Yom di yi ki, yo ini le, gwét bi ta ndigi bé jam li mbimba. Ingéda
u nnog le gwét bi bôlôm ni bôda, hala wee ni munlôm ni muda njee a nlama bôk
bisu, njee a nlama telep bisu. Hala wee ngim bôda i nkal le, muda ni munlôm ba
kôli to hala kiki ngui minsôn munlôm i nloo i muda, to hala kiki munlôm a ngwal
bé, to hala kiki munlôm ni muda ba gwé bé mi nlélém mi maông i ke ni bisu. Gwét
bi yé ki lituk mbañ i pôla biloñ. Hala a yé gwét bi mahoñol. Lituk mbañ lini,
li yé ngim gwét ndi u nôgda bé jam li mbimba. Ñoo woñ a nnoñ manjel mape inyu i
ane we. Jon di nla kal le gwét bi yé ki ngim lituk mbañ. Bo i loñ ititigi i jôlag gwét mandon. Inyu
i boñ le loñ yoñ i ba bañ isi ane i loñ ipe, u nlama yi kap lihat li loñ le bon
ba loñ yoñ, le mut nyekinye a yep bañ ni jis li mbôngôô. U nlama yi sangal ni
tômbôs mam ma bon ba loñ. U nlama ôô bisélél gwoñ ni nuñul gwo ni nkoñ hisi. U
nlama je bijek gwoñ ni nyo maog moñ ndi u nuñlag gwo ni nkoñ hisi. Mbén bisu
Hilôlômbi i nkal le : u je bañ bijek, u nyo bañ maog ma loñ i ane we, tiga
le u yila nkol u loñ i. mbén yôhne ibaa i Hilôlômbi i nkal le : a man mee
u nuñlene bañ biték gwoñ mut a tabé man mee. Mbén yôhne i aa i Hilôlômbi i nkal
le : munlôm a haba bañ mbod muda to muda a haba bañ mbod munlôm. Ngond mee
i nlama gwal bon batan bititigi gwobisôna ibale bo mbôô wéé i nténga bé nye.
Bilog bi nlama bii ni gwal bon batan bititigi gwobisôna. Inyu i boñ le, u niñ
ni nsañ, u nlama kôôba gwét hiki kel inyu nseñ i loñ yoñ, inyu i boñ le loñ yoñ
i ba ndigi kunde. To hala kiki di nyi le, dilo
dibe di biiba Jaman gwét, di nlama ba kiki ngwétgwét man lôg Basangén a ba ke i jo gwét biloñ, a yi bé gwo, ndi a
yik makanda. Hinyu hala nyen hiki man mee a nlama jés boña wéé. Hala wee a
nlama yéñ i tehe mam momasôna, a nlama yéñ i nog mam momasôna, a nlama yéñ i
bana ndoñol i mam momasôna. Ndi man mee a nlama waa ke maisañ njôñ, a nlama waa
tam yom i maisañ. Inyule hala a yé kinjee maséé i ngéda linyañ li nôgla, li
boñog mam ntôñ. Ibale bo ndi manyuñ a nloo we, begee bot yéé. U nlama ba mut
suhul nyuu. I ngéda bôt ba kôba, ba bé yil man mee ni bilem bini le :
gwéha, maliga ni ômsiñ. I ngéda u nneebe bé mahol ma hop woñ, liôô bisélél
gwoñ, bañ bee gwoñ, bot dikuu di moni inyu i bana moni, bégés ligwé joñ li mbog
ni i bôt ba yé i ño i mbog mee i ke ni bisu, u yi ni le, u ngwés bé le loñ mee
i ba kunde. Ibale bo ndi u nkal le u mbel makondo, u nlama nuñul jom di dikôô
di makondo i ngim nwi i len ini. Ibale bo ndi u nkal le u mbañ makôô ma matôwa,
u nlama bañ didun ditan di makôô ma matôwa i ngim nwi i len ini i ke ni bisu.
Bakana ba Mbenge ba bép bés gwét inyule ba bana ngaa i nleñ makoñ imaa i nlélém
ngéda. I loñ i nlo i jôs we gwét i nyéñ ligwañ li loñ yoñ ndi i nkén loñ ini, i
nkal le i nlo i yis we miñañ mi lam mi basé yéé, tole i nkén loñ ini, i nkal le
i ngwés yilis we ngwélés i ke ni bisu. I ngéda ngim loñ i nkit le i ngwés jo
gwét ni loñ ipe, loñ yoñ i nlama ba i kôôbaga le i gwét bi, bi tagbe bañ, bi
loo bi kahal juba i loñ yoñ. Jon u nog le, gwét
bi kil nsangaa, bi huune hitonga mbas. I ngéda ngim loñ i nyémbél loñ ipe,
i loñ i, i nyéñ ndigi le i gwom a mbañ bi nuñlana i loñ i mbiba. Haninyen i loñ
i nyémbél i mbot mintôô mi bôt mi loñ i mbiba inyu i niñ ni neebe mambén méé.
Mintôô mi bôt mini, bon ba nhôla i nkén loñ i nuñul nkus wéé i loñ i mbiba
gwét. Ndi i nla ki pam le, mintôô mi bôt mini, mi nla hôla i nkén loñ le i pôôs
loñ yap moni i lel balal ba ndamba. Jon u hel bañ le bakena loñ yom i nyégle bo
kiki nson i yé i saa mapil ni yéñe. Haninyen i gwom u nsomb bi mbet ndamba,
haninyen ba nhéya bôt minson, haninyen tas i mbet inyu i saa mapil ni yéñe i ke
ni bisu. Tééda le, ndigi biparison ni bisônda bon minsaa nwap ni nheñ béé. Hala
a mboñ we le u nla habé saa sukulu i bon boñ, u nla habé ke i lap bisai inyu
matibla to i bee ngañngañ a ntina we, u nla bé somb gwo. Kiki u nsal habé yom
yokoyo i i yé we nseñ inyu niñ yoñ u nsôk ndigi yila i wañ mut ni mut a niñil
bitek ni njagi. U gwé habé ngui i bégés ni ti Hilôlômbi lipém to ngui i noñ hi
kokok i basôgôsôgôl boñ ba, ba bé ôô bisélél gwap ni tééda libag jap li man
mee. Ibale bo ndi u njôp bé i nyunga le, u ôô bisélél gwoñ, u sal bijek gwoñ, u
bana maog moñ, u nuñul i gwom bini gwo biaa ni nkoñ hisi wosôna, loñ yoñ ya bé
kunde. I mim u ntuge, ba nyil wo i mis.
U nogok ki le : jém li yé li jôp
nkoda, li gwéé nkoda. Inyu i jôp i nyunga, i nsombla le u ba ndon mut, hala
wee mut a nkon bé woñi, ndi u jok sañ kiki ndiñ mut. I njômbi lipémba ini, yon
ya boñ we le u ba habé kiki nloolo i loñ yoñ. I njel ini yon ya hôla we le i ba
kunde i ngéda wa nneebe i yom yosôna i yé we nseñ ni i nuñul yo maloñ
mape. Loñ yoñ ya ba kunde i ngéda wa nneebe i bot minson le bon ba mee ba sal.
Jôñ i nson i tabé ndigi jôñ mut. Haninyen mahéñha ma loo, maséé ma témb ma loo
ni ngandag mboda ni ndômbôl Hilôlômbi. Wa tehe loñ yoñ i nyémbél baemb béé ni
lôs i nson. Hiki man mee a nlama sal jôm li ngeñ bititigi gwobisôna i ngim kel,
dilo disamal i ngim sondi. Hiki kel u nlama añ lipep li manwin inyu i yi i mam
ma tagbe i loñ yoñ ni i mam ma ntagbe i nkoñ hisi. Wa tehe le bôt ba wo habé
ngandag i loñ mee. Njômbi i nyilis we kunde inyule hiki loñ i gwé i jéé libam
li mambén, mambén ma u nlama yi mo. Mambén ma loñ yoñ ma ñunda we lipémba li
loñ yoñ, inyule loñ yokiyo i nla bé niñ to ba kunde ibale bo i loñ i, i ntep
béé mambén méé ni nyemede. U yé u mma yom ndi ba yi to i yom i, i yé longe tole
béba. I bale bo ndi u nsal béé, bôt bape ba loo ba jéle we ni mam moñ ma niñ. Moni bijôñ bi bôt, bayi jam bon ba ngwélél
nye. Masoda ni nu a nyi bok mam méé ndi a béhgak ki ngeñ. I loñ i mbégés bé
ngeñ i nhol bé, i nyila ndigi nkol i loñ ipe. A man mee, nson woñ i nlama ba
ngim sañ, yak niñ yoñ i nsañ i nlama ba yémbél i ngim gwét. Inyu hala nyen
longe gwét i nyilis nseñ woñ longe nseñ.
Yaônde, 20
matôp 2003
Nkam PONDI
PONDI
