mardi 7 décembre 2010
Liens videos
http://www.youtube.com/watch?v=SiHNzckqZMY
http://www.youtube.com/watch?v=U7PSMzSkvJY
http://www.youtube.com/watch?v=e-6uHPCQeVk
http://www.youtube.com/watch?v=H4p10EnLGgQ
http://www.youtube.com/watch?v=SdJNv9-ZXh8
MANGÉN MA HOP
1) Hinuni hi ngwiina makôô, mut a ngwiina i nyo
NGOBOL : I mam di mpot mon ma nyelel mahoñol més
2) Hinuni hi hop hi ñoñ bé jumbul
NGOBOL : Mut hop a yé ndigi mut yengi
3) Hop u nlôl bé bebee
NGOBOL : U nlama tibil emble mut to a nyob bibuk inyule i mam a mpot, ma nlôl nye i ñem
4) Hop u tabé likoñ
NGOBOL : Ingéda ba ôm we buk, u nlama kôhle nyuu inyule buk i nola bé
5) Hop bayi jam u nom bé
NGOBOL : Nkwel u bôt ba nnonga i nke bé nonog
6) Ñyéé u kal muda : nye nyo woñ won wa nôhla man woñ
NGOBOL : Ngandag hop i mbéna lona lisanda
7) Pot ni boñ mam ma imaa
NGOBOL : Hala wee i mam mut a nhan, a nyônôs bé momasôna
8) Sadga a kal yôi, nye u tebek bie u nkindbana
NGOBOL : Hala wee mut a nsômbôl kal we le u yoñ yihe ni nye, u tôgbe bañ nye
9) Nyo u tabé hot le u kéé u kee
NGOBOL : Mut a nlama bé pot, le a pot ndigi, a yééne
10) Ñañ mbe u nkola bé ni mim pa
NGOBOL : Béba ñañ i nla tjé li mut, u nlel manola
11) Ñañ u ta bé joo li ngôlôñ
NGOBOL : Ingéda bôt ba nkwel, ba nlama tiigana bebee
12) Ñañ, manyañ le lilagle
NGOBOL : Ingéda mut a nkwel ni bôt, i mam a mpot ma yé le mayôña kikii lilagle ingéda a nwo
13) Ñañ, nkôô kwede
NGOBOL : U añle mut wada jam, wee u nkal nye le a bôag jo
14) U gwés bé muda hop, u yénég nkol
NGOBOL : Bôdaa bobasôna ba nla hop
15) To me yéne mbé soñ, me agdege ndigi
NGOBOL : Hala wee ma pot ndigi maliga, to ba nhan me nyemb
16) Ba nkéndél bé mbôl i hañngaa
NGOBOL : Ngim mam i yé le ba mpot bé mo i mbamba
17) Mut nyo a nimil bé 18) Manyañ mbadga a nhel bé
NGOBOL : Ingéda u nke homa ndi u badag, u nke u bôl i homa u gwéhék ke
19) Hikwai a pot manyo i maa, njé i je nye
NGOBOL : Mut bilembe nu
20) Ngôs i ke i leñ i hôya boña
NGOBOL : Mut ngandag hop nu
21) Bitii bi lal bitut bi baa, bi yi bé be kel
NGOBOL : Hala a yé bôt ba nke i ngim hop ndi ba nôgla bé bikil gwap, ba ntihmbe bé njel yada
22) Kôm i nkal bé mam mayindi
NGOBOL : Hala a yé mut a tééda ndip mam
23) Kul nye mbegee bibee kila hiol
NGOBOL : Ingéda we ni mut ni hiôm, ni ñañal bé mam momasôna
24) Ntét kôi i ke u tôp, i ntjep i e, ntjep i e i bugi. Ntjep i e i ba kwo bañ i mugul sisiñ. Sisiñ i ke i mbiinge, i koba hikwai i jumbul. Hikwai i puuwe, i bet i ntjep i e. Sisiñ i bol matjee ma hikwai. Jon hikwai hi bôdôl bat : nye ndi hala a nlôl i kii ? Hala a nlôl i sisiñ ? Sisiñ nye me béme bada ntjep i e. Bo a ntjep i e kii ? Ntjep i e nye me béme, bada ntét kôi. Bo a ntét kôi kii ? Ntét kôi nye mam ma ngii ma, me isi kii ni mbat me ?
NGOBOL : Ingéda bôt ba ngwés yi nyemb mut hanyen ba mbat i badga ini
25) U kéne ngén, u kobol bé yo, ngéngén a nje we
NGOBOL : Hala wee u mpot jam bingéngén u kobol bé, wee heñel
26) Kii i mpél hibôgôô ?
NGOBOL : Hala wee ingéda ngim jam i mpôda isi ni isi, i mpahla béé
27) I kel ba téñ hot, yokel nyen mbañnga a sowa
NGOBOL : I kel di mbôdôl boñ to pot ngim jam, yokel nyen dihôha di nla jôp mu
28) Mut a hel ni hop a boñe tén kumul
NGOBOL : Mut we ni nye ni mpot, u nyoñ nye kikii ñheñel mut
29) Libôñe tén e
NGOBOL : Lipôdôs mut a nla bé ti we mapubi i jam u nsômbôl gwel
30) Hop u mboñ libum hôlô
NGOBOL : I hop u gwé bé nseñ, i nyéñ bé libum
31) Hop u gwé bikuum ni mambé
NGOBOL : Hop u gwé minwaa
32)Hikôa hi tane bé libid
NGOBOL : Mut a nla neebe jam to li a ngwés bé
33) Ba mbamb bé matop makoñnga
NGOBOL : Ibale jam li nañal i ti bôt, ba mbôdôl pot jo
34) Pala nog ndi u pala bañ tihmbe
NGOBOL : Ibale u yii i ti, u ubla bañ hop
35) Ba nhigil bé lép i mbus
NGOBOL : Hala wee ba mal pot ngim jam ndi we u kahal timbil mu
36) Nsébla i noñ neebe
NGOBOL : Mut a nôgla mbai nyen ba mbéna om manwin
37) Ngômb len i tabé ngômb kôba
NGOBOL : Hala wee ingéda u mpot jam i ti ni basaa, yoñ yihe ni ba bôt bape ba yé ha
38) Nlôm njel a kennga ñañ
NGOBOL : Hala wee ingéda u mpot ngim jam i ti, i bôt ba yii ha, bon ba nlama tôô jo
39) U keneg u tehge, u añal bé, we u añlag le u ntehe kii ?
NGOBOL : Ngim mam i pe i yé mam ma bisimba, nseñ i tabé i añal mo
40) A nsañ masañ ma ngôdô
NGOBOL : We ngi kôhna jam, u hak bañ
41) Me añal, a nlel i nkok, a pehge linjenge
NGOBOL : Hala wee ñañ nan i gwé bé ngim mahee
42) Hinoo tombga hon i nyoñ pos i nwii
NGOBOL : Mut bibug bilam nyen a nje mam malam
43) I jam li nke i jimb, jon li mpam i ti
NGOBOL : Ngim mam bôt ba nsôô i mbéna bé solop
44) I kumba i nsog bakén, i nsog bé nkén wada
NGOBOL : Mut minsohi a nsohbene bé ndigi mut wada
45) I nyo i nje ndôñ, won i ntjal hilôba
NGOBOL : I mut a nsayap, a nla ki og
46) Nkwel maboñ ma minkôgô
NGOBOL : Mbombog a mpot bé mam momasôna ngélé yada
47) Man Basaa a mpot bé mpas
NGOBOL : Upodog, u pot bé ni mangén, we u mpot bitooha
48) Nkwel nlam u nhondol bé hilémb
NGOBOL : To u bana la béba nyo u nlama ôt mahoñol le u tômbôs hilémb hoñ
49) Ba añal bé kel bikekela
NGOBOL : U nlama tehe lisuk li jam i nwaa u nti mbôgi
50) Bodol kidig, bo kida ki bodol e ?
NGOBOL : I yom bôt ba nkwélél i yé ndég jon i tabé nseñ le ba hubus ki yo
51) I homa mbaa i yé i kwél, hanyen ba étne ngwo
NGOBOL : U nlama bôdôl añle jam bibéé
52) Longe nkwel i nloo je nlam
NGOBOL : Nkwel lam u ntibil mam i loo bigwelmoo
53) Lipoo njee? Eône njee?
NGOBOL: Hala wee i bôt ba ba nkwélél, ba yé bebee le mut wada.
54) A ô he nyoo.
NGOBOL: Hala wee di boñ wee ngoñle di nok bé i jam me ntip pot.
55) Maô ma hi lalag njal.
NGOBOL: Hala wee ngim nkôm kel i nla bé tagbe le u nok bé noga jam.
56) Maô ma gwéé bé budul.
NGOBOL: Hala wee ibale mut a mpot we i pañ,wee u nok yaa, to u ngwés to u ngwés bé.
57) Mbegee i mpot bé.
NGOBOL: Hala a yé le ingéda mut a yé ngi pam i niñis nyemede, a nlama bé pot lôs i ti bôt.
58) Mbom i kubnege miañ.
NGOBOL: Hala a yé le ngim jam i yé i ba i sôli, u nyaa ndigi jo li nyelne minkwel.
59) Ngom i gwé mbap.
NGOBOL: Hala wee i yom i ba nkwélél i gwé nwet.
60) Dinyo malép.
NGOBOL: Hala a yé bon ba minañ . Njok ngi je, u be libum e ?
61) Njok ngi je, u be libum e ?
NGOBOL: Hala wee jam ngi-bôña, u kahal añal jo.
Yaônde, 04 maye sép 2010
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
NDUMB
Ndumb i mbôdôl ni sai i ndumb, hala wee likoda li ndap bôt li mbôg i tagbe lo ba naña ndumb yomede. Batata ba bé ba gwé le, ibale bo ntôô mut u bi wo, ba naña ndumb yéé, ibôdôl dilo bôô. Ndumb i nla ki tagbe i mbus ngandag ngéda. Ndumb i mbôdôl ni nsul. U nla ba, to dilo diaa tole dibaa le loñ i nkodba. Ba ntéé ngeñ bôt ba nlona nsul inyule, i kel ngand yomede nsul u tabé. Bambombog botama bon ba gwéé hop. Nsul u gwé pand ibaa, pand bisu, i tja mapil i nwet a bi wo, a bédlag bôt tole i tja mapil i nwet a nañ ndumb. Pand yôhne ibaa, bôt ba nlo i sul yag nwet ngand, bôt ba a mbédél bé to jam, le i kel yag bo ba bana yag nye a ke a timbis bo. I mbus nsul, ba ntjôle bôt ba nsul ni bijek ni maog i ba bé le ba bemb ngand. Bijek bi nsul ni bijek bi kel ngand bi yé gwom bibaa.
I kel ndumb, ba nkal le, ndumb i sém i yé. Bambombog ni bañuum ba nyodi mandap map ni mai i moo ni bibot, bo di nke i ndumb i sém. Ingéda ba mpam, ba njôp i kumba, ba nyén, ba nyoñ maog ma biibe, ba nti bo, ba nyo. Nwet ndumb a nyoñ hop ingéda loñ i nkoda, a ñunda bo lilagle li nsañ. Ibale bo ndañ u tabé, sai yon i ntagbe. Ndi ibale bo ndañ u yé, loñ i nyén inyu i kôp nsañ. Ndumb i gwé mahop kikii ihéga le, mut a nwo, mut numpe a njôp mu ikété bum, a kahal boñ mam. Ingéda ba naña ndumb, ba nkal i mut nu le, a gwé bé jam i bum ini, a héya kôô wéé, yom i tabé nye mu. I bôt ba mbénge mahop, ba nke ba bénge kikii mut a nsal. Ibale bo a bi bel makondo, a nsal kakaô, ba nla kal bet bum le, ba nwas nye a je i gwom bi, ba nti nye ngim ngéda. Ingéda likak li, li nyon, a nyodi i bum i. Ibale bo bum i nyégle ni miñôô, mi nkéba ni mababa. Nwet bum a ntjôle loñ ni bijek (bambombog, banyadôm, bakil, bôda ba loñ, i ke bisu). Kikii ihéga bi bi nlémba ni bi ba ntjôlna bôt yômi. Ba nkap i gwom bi i noñnaga ni matén, bi yômi ni mi nlambag. Ba bé ba toñol mahop ndi ba bôdôl je. Ba nkap i gwom ba nkôôba i noñnaga ni matén, ba nkap i nlélém inyu hikii litén. Ba nkébél bakil ni banyadôm. Banyadôm ba nlona banga mapanga. Nkil a gwé ngond yéé, a nlona kembee yada. I mut a yé nwet ndumb, ba nti nye nyoo i jéé litén, bel ni tôl kembee. Je i yé i mal ndi sai i bôdôl.
Mbadga : I nwet a nlôôs ndumb ni nwet bum b’a ba yé jam yada ?
Nlôôs ndumb le nlôôs ndumb, nwet bum le nwet bum. Ba ta bé jam yada. Nwet bum nyen a kôli i naña ndumb. Nwet bum a nla kal le bum ini, ndi tata nyen a naña ndumb. A yé a kal nye le, naña ndumb, me nlôôs ndumb tata tole ndumb manké. Ba nti mañ litén kôp le a naña ndumb. Yag mañ litén a nke i naña mimañ mi matén mape ni bambombog. Hikii homa mu kôp i mbéda.
Tééda longe : Ndumb i yé likôp nsañ i ndap mut a nwo ni kaba gwom bi bum ni téé ntôô mut i nyégle ño isañ. Ibale bo ndañ u tabé i ndap bôt, pil u tabé. Ndi inyu i ti i mut a nwo lipém, la kikii nyek a bi je gwom bi bôt, bon béé ba nla naña ndumb, inyu i jés bôt. Ndumb i nlela : 1) ndumb nkol mut tole nsola mut ; 2) ndumb mut nwa wada ; 3) ndumb mut ngandag baa ; 4) ndumb mbombog to ñuum, ngéngé. Ki ndumb i yé hala nyen yag likal ndumb li nhéñha. Ibale mut a bag mbombog, to ñuum, to ngéngé binoga bi mam bi yé mu. Mut a nyég ntôô man, a téé nye ño wé, ntôô u won u naña ndumb. Mut a nyég bum ni ngandag bon ni ngandag baa, a kap bé bum, mindañ mi mpam ipôla mandap, i nwet a mpapla inyu ngaba bum nyen a naña ndumb. Ngala ndumb : bum i nyégla minkembe mi bôt ndi mut a nwo a bag nkii mut. Mut nyemede a nla lôôs ndumb yéé a yii yômi. Ha ingéda i bon ba gwé habé i lôôs ndumb yéé. Mut a nla boñ i jam li ingéda a nyi le i man a ntéé kikii ntôô wé man, a bana ndutu ni bilôg bi nyañ. Ndumb i nyilis we ntôô mut. Mut a nla lôôs ndumb ndi i nlélém ngéda ba sayap nye mbombog.
Yaônde, 02 kondoñ 1987
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
LIYOÑ HOP I TI I BÔT
Ingéda basôgôsôgôl, nso mut u bé pot bé i ti. Muda a bé pot bé libai jokijo. A bé sooga nlôm mahoñol méé. Bôt ba bé yén bitinga bitinga, i noñnaga ni mandap map ma bikôkôwa ni mababa map. Hikii mut a nyééne i mut a gwé kunde hop i mbus. Bôt ba bééna kunde hop bo bana le: mbombog, ñuum, mpôdôl mut, ngéngé, mañ litén ni ntôô mut. Hop u bé yôña ki ingéda i ni nkuu ligwé. Bana bôt bape ba bé sooga bapôdôl bap mahoñol map inyule ngén basaa i kal le: man nuga a ntôp bé lihan. Mbombog a bé ki le a om jai ni maange wéé tole man wéé, i unda le a mbugi bé. Wee i yom ba nkit a neebe yo. Bambombog ba nla ti nye hop, ndi nye a mbat bé hop. A bé a bana ngaba. Yom di nlama tééda i yé le, ba nkit bé mbombog hop to ibale bo hop wéé u yé mbe, le tee a mal pot.
Hop u bé béé tjagatjaga. Hop u bé le, ibale bo ba ntjag hop i ti, tole mut a mbad mbadga, bôt ba mom nwee, ba nog lisuk jé li hop. Mut a bé le, litjagag jé li hop li ntimba hop wéé. Haninyen, bôt ba nhogi ba bé ba kal nye le : yén isi. Ingéda ba nkal mut le, podog, wee a nyi hop.
HOP INGÉDA MUT A NWO
Ibale bo mut a nwo, njee a kôli i yoñ hop inyu i toñol niñ yéé? I mut a nyégle i bum nyen a ntoñol le mut wéé a nwo kii, a konog kii. Ibale bo a konog ndigi nso kon, a nkal le, a konog. Ndi ibale bo ba ntohga le ba nol nye, a nkal le mut wem nunu a nwo, ba bi jés nye mbôñ, a sôô ndi me nyi béme njee a mboñ i jam lini. Mu kikii a pamag i mbédgé, bape ba nkal le nyen a nyoñ kon (hala wee a nwél i mam méé). I ntén mut u, ibale bo i nene hala, ndumb yéé i ta béé, maéya momasôna ma mélél ha. Ibale bo i mut a nwo, a boñog bé bibéba bi mam, hanyen i mut a nyoñ hop a ntoñol niñ yéé, a nkal le: i maange nunu a bag maange biliya, a mbii nwa, a ngwal bon, a nom na nwi kikii sém, nwi kikii kaa, a bag bé mut mindañ. A mpot le, i mut a mbad nye pil, a loo liso moo. A mom nwee. Ingéda u mpot i ntén hop unu, u ntelep homa wada. Ingéda u nit mut mbôgi lam, mut a ntihmbe habé we.
Tééda longe : hala kikii man mee a bi kéne i ngén ini le : hinuni hi ngwiina makôô, mut a ngwiina i nyo, wee hop u bé yom i matadga ngandag inyule mut a bé le a pamna mindañ ni mut tole a sagne inyu bibug gwé. Jon liyoñ hop li bé bat ngim ngôôba (sukulu) le, bôt ba nkôôba we. Jon mut kôba a bi ti soso mahee i bada hop i ti. Inyu hala nyen pék bôt ba kôba i bi nene, i hol ki. Hanyen ba bi yigle bés mangén i ke bisu. Jon di tééda le, ngim mahop, boonge bon ba mpot mo, mahop mape, bôda bon ba mpot mo. Mahop mape ki, bôôlôm, mahop mape, bambombog bon ba mpot mo ni mimañ mi bôt. Jon hop u gwé bikuum mi mambé.
Yaônde, 02 kondon 1987
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com