vendredi 13 novembre 2009
NKÉÉS
NKÉÉS
Hala a yé mut a nsal bikéhene bi loñ. Nson wé i yé i kit mahop, i ti mbagi mahop i jôi li loñ. I nwaa mut a mpam nkéés, a njôp i sukulu i niiga nye nson u nkéés. Yag i nwaa a mbôdôl sal, a nkum soñ.
Nkéés a nlama ba mut a nyi ndugi mbén ndi a bag mut telepsép. Inyu hala nyen a nlama emble i mut a nsoman ni i mut ba nsoman. Jon u nog le, hiséé i ti, njéé i ti. Nkéés a nlama yéñ le i mut ba nsoman a yi le ngim mut i nsoman nye. Jon u nog le, u sôô nkaa, u sôô mbagi.
Mahop momasôna ma mpôôna bé. Hala wee hikii ño hop u gwé i yé mbagi. Jon u nog le, mut a ñee a yéba a ntoñ mmômôs. U nogog ki le, gwiiha bi ntoñ nsas. Mu i njel i nyen u bôk mbén ngandag, wa kôhna soso kokse, u bôk mbén ndék, wa kôhna man kokse. Jon u nog le, kembee keñi, nkôô nkeñi ; kembee titigi, nkôô titigi.
Ngama i tabé longe bikéhene. Jon u nog le, nkongo bikéhene, libem a nkwo bé nkaa. Yag bitek bi tabé longe yom. Jon u nog le, mut moni a net nkaa lama. Ingéda nkéés a mbagal mahop ikété mbagi sép wee a nkôp nsañ ikété loñ inyule mbén yon i yé i ngii bôt bobasôna.
Yaônde, 27 biôôm 2009
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
MBAGAL NKAA
MBAGAL NKAA
Hala a yé mut ba mbééga nson i wan ni i kéés ngim hop noñnaga ni manôgla ma bet hop. Mbagal nkaa a tabé nkéés loñ. A nlama ba ngwélés ni mut telepsép. A nlama emble i bôt ba nkaa. Jon u nog le, hiséé i ti, njéé i ti. Mbagal nkaa a nlama bé bénge ngim hop ibale mut wé lihaa a nkaa tole isañ wé nson tole mbôñôl wé i ke ni bisu. Jon u nog le, nkongo bikéhene, libem a nkwo bé nkaa. Nkam i mut a nkaa a nla bé ba mbagal nkaa. Ngama i nlama bé ba ipôla i bet ba nkaa.
Yaônde, 27 biôôm 2009
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
LIÔT MINSONGI MI NGÉDA
LIÔT MINSONGI MI NGÉDA
Hikii yom i yé pôla hisi ni ngii, i gwé ngim yom pe i ñôt yo ni ngim ngui i yé soso téntén ingéda gwom bi yé soso ndi bi bag ki bebee. I ngui ini yon i mboñ le gwom bi nkwo hisi. I ngusi ini yon i ntinde sôñ i kiiña nkoñ hisi wee ngoñle ngiiña litjee, i nlélem ngusi ini won i ntinde nkoñ hisi ni i gwom bi ngii bi mbai bé ni bomede i kiina jop (hañngaa) wee ngoñle ngiiña litjee. Tjôdôt di ôdna bo ni bo. Jon yom yokiyo i noye béé. Inyu hala nyen ibale bo ndi di nyoñ i héga i matôwa ingéda kei i nti lék i kis yom i gwé lipémba, hala ki nyen likônde ngwéé li yé ngandag ndi ibale bo matôwa ma nyét, likônde ngwéé la ba ndék inyu i nlélém kei i nti lék i kis yom. Ngusi i yé ngui i, i mboñ le gwom bi ôdna gwo ni gwo noñnaga ni bikeñi gwap ndi like li yé i pôla yap, u mbulus jo ni liké li. Hikii yom i ñôd yom ipe noñnaga ni ngui bikeñi i hikii yom. Ingéda gwom bi tabé bebee, ngusi i yé ndék. Mambén ma Newton Isaac ma ñunda bés le noi i yé ngandag mintén. Hala a kobla le, u nla bé yi ibale bo mam ma, ma mbôña ma ngéda ma, ma bag ma tééne homa wada. I yom ini i mboñ le, u nhoñol le, u nla ôt minsongi mi ngéda longe liôdôt i pôla mam ma, ni ki le, lipola lini li nlama ba nlélém inyu to numbee mut a ñôt minsongi mi ngéda ibale bo a gwé longe kilok.
Hékda mbén i yé ngimbinoga bi mam inyu i ti ndoñol i yi ngim jam. I hékda mbén i
I mut nunu le Planck Max a bi ôt mahoñol le, mapubi, ndoñ bi nla bé pam tolaa. Mapubi, ndoñ bi mpam ngim jomb. I jomb lini a sébél jo le « quanta ». yom pe lee, hikii jomb li gwé ngim lék i, i nuk noñnaga ni nañ i liké li ndoñ. Hékda mbén i Planck i mbénge nyiinga bon ba gwom. Hala a mboñ le bitutunga bi gwé ngim libag li jomb, i, i yé homa ba yéne ni ngwéé wap. I hékda mbén nyiinga bon ba gwom yon i nhôla i ôô bikei inyu i boñ le di laa bana nkuu mahop, nkuu bitidii, keilibog. I hékda mbén ini i nhôla yi i libogog li niñ ni yi heñel. Yi mangui yon i hôla bés i yi ngéda. Libag li hisi ni ngii li yé lelaa? Tel yés i mut binam i yé hee ikété ngii ni hisi? Hee mut binam a nlôl? Hee ngii ni hisi bi nlôl? Inyu kii ngii ni hisi bi yé hala kikii bi yé?
Ngusi= gravitation
Hékda mbén= théorie
Hékda mbén linonga = théorie de la relativité
Hékda mbén nyiinga bon ba gwom = mécanique quantique
Hisi ni ngii = univers
Kônde ngwéé = accélerer
Likonde ngwéé = accélération
Gwom bi ngii bi mbai bé ni bomede = planètes = minkoñ
Ngiiña litjee = ellipse
Nene i mpan = courbure
Kei i nti lék i kis yom = kei i helel lék liké = moteur
Bitutunga = particules
Ndoñ = onde
Jomb = paquet
Nkuu bitidii = télévision
Keilibog = ordinateur
Yi libogog li niñ = yi mbogog i niñ = biologie
Yi heñel = chimie
Yi mangui = physique
Nkuu mahop = radiodiffusion
Yaônde, 31 biôôm 1999
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
KIGBE
KIGBE
Di nla kobol i bug ini ni kal hala a yé ngim kon i pahal hop. Ingéda mut a mpot ni ndutu le a tiimbaga bibug, tole makédél ma mpam nye i nyo ma nôôga bé longe. Kikii kigbe i yé ngim kon, hala wee kigbe i gwé matibla. Mut a nkigbe bé ingéda a ntôp hiémbi tole ingéda a ñañal i yom a bi tééda i boña wé.
Mut a nla kigbe inyule mahoñol mé ma tabé nwee tole bibug bi mpag nye i nyo. Jon a nyéñ bibug inyu i ti ndoñol i ngim jam i ke bisu.
Mut a nlama bé wonyuu ibale bo ndi a nkigbe inyule ngim kon i nwéha bé nyuu. A nlama yéñ ni ke yag mut matibla téntén ibale bo a ngii yii mange. Mut a nlama bé bép man ibale a nkigbe tole ingéda a nkigbe. Inyule a légék u jek, a hol, u je kuunjañ.
Yaônde, 22 biôôm 2009
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
NTEM
NTEM
Di nla kobol i bug ini ni kal le hala a hikét hisi hi gwé gwom bi yé nseñ ndi bi badag yi i mangui, yi i heñel ni ngap inyu i gwélél gwo i ingil. Jon di gwé ntem i kei, mamuna, gôl, muli, muye, muna, mpuma ngog i ke bisu.
Mut a mbañ minkôô mi kei, likoñ li kei, hayan i ke bisu. Mamuna ma yé ngim yom i nkena lék longe ni linyuma. Ba nla bôô mamuna inyu i ôô ngandag bisélél kikii minkôô, nkôm, mpihlôngô i ke bisu. Ba nla bañ dimbônga, dilonde, nsañ i joo, nkôm i ke bisu ni gôl. Ba nla ôô ngim bisélél ni muli kikii minkôô, hibôgôô i ke bisu. Mpuma ngog i nla kit bikei bipe kikii bo bibende, biléman i ke bisu.
Yaônde, 22 biôôm 2009
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
YENGI
YENGI
Ingéda mut a ntjél sal tole ingéda mut a nyôs bé nyuu i jam tole ingéda mut a ngwés bé nwes biibe i nson i nlet nyen ba nkal le a yé mut yengi. Ingéda mut a nla bé sal i nson a ngwés sal tole nson a nlama sal wee a yé mut yengi. I mut a mmodob a nla bé kôhna jam. Jon u nog le koo i nje bé i édi. Mu i njel i nyen u nog le, bo kembee i nkooga bé, yag le u ha nye hinoo i nyo ?
Hala wee to ibale bo u bi gwéé lôs mut ndi u mbôñôl bé lôs yoñ, to njee mut a nla yémbél we. Yom di nyi, yo ini le, i loñ i yé yengi, loñ ipe i nyilis yo nkol wéé. Yag i nuga i yé yengi, nuga pe i nje yo. Yag i mut a yé yengi, bôt bape ba ntéd nye. Yom u nlama tééda, yo ini le, yengi i tabé longe yom to longe libag.
Mut yengi nyen a nneebe je bijek ni nyo maog ma loñ i ñane nye. A nneebe nuñul biték gwé mut a tabé man mee. A nyi bé hoo tôde. A ngwés nlôñ i mut mpungu. Mut yengi a gwé bilem bini le: njôñ, tama, nseñ wé nyetama i ke bisu. I loñ i yé yengi i nyi bé bégés ngeñ. Yag i mut a yé yengi a nyi bé bégés ngeñ. Mut yengi a mbégés ndap yé bikôkôô i nlel litén jé. I loñ i yé yengi i ngwés nyôba maog i lel balal ba ndamba. I loñ i yé yengi i ngwés mintuk ni dilo di noi i lel balal ba ndamba. I loñ i yé yengi i ngwés le biloñ bipe bi tinag nye mahôla. I loñ i yengi i nti bôt ba wip lipém i ke bisu. U nla bé ba ngwélés ibale bo ndi u yé mut yengi.
Yaônde, 27 libui li ñyéé 1999
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
HIUN
HIUN
Ingéda yom to mut bi hiinda we ñem nyen ba nkal le hiun hi gwéé we. Mut a nla unub le a nsal bé, mut a nla unbene mut numpe, mut a nla unub le a gwé bé mboda, mut a nla unub le a nkôs bé nsaa wéé, mut a nla unub le a mbiyag bé, mut a nla unub le a nkwo makékse, mut a nla unub le a mpeb pot, mut anal unub le a nkwo nkaa, mut a nla unub le nop a nôl nye, mut a nla unub le Hilôlômbi a ntimbhe bé masoohe méé, mut a nla unub le a nnol bé nuga, mut a nla unub le njal i gwé nye, jon u nog le ngwo i kogoo mut ni i hiun i njal. Hala wee u nkoba mut ni hiun héé, u pôdôs nye, a timbhe we béba. Ingéda mut a ñunub, su i mbep nye yag libag jéé.
Ingéda mut a ñunub, hala a nla heñel libag li minkañ mi ño ndigi wee ba njubus mbôñ ikété nyuu yé. Ngandag hiun i nla ki lona makon kikii kon i ñem, kon hisañ i ke ni bisu. Yigil i nhôla mut i yi gwel nyemede le a unub bañ. Yigil i nhôla mut le hiun hon i nkena bé mahoñol méé, maboñog méé. I mut a ngwés bé unup, a yé mut a nyi jam. I mut a nyi bé unup a yé jôñ mut. Ingéda u nyi gwel hiun hoñ, wa tam béé.
Yaônde, 21 maye sép 1999
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
NGI-YI
NGI-YI
Ingéda mut a nyi bé ngim yom tole ngim jam hala nyen a yé ngi-yi. Ingéda mut a nyi bé boñ ngim jam hala a yé ngi-yi. Jon mut a nla ba le a nyi bé je, a nyi bé nson, a nyi bé lilok, a nyi bé niñ, a nyi bé mbog, a nyi bé hop, a nyi bé matila, a nyi bé nyunga, a nyi bé matibla, a nyi bé Hilôlômbi i ke ni bisu. Ingéda u nnog le muda ngi-yi munlôm, hala wee i muda nunu a ngi yii konji, hala wee munlôm a nyéénaga bé nye.
Ingéda mut a nyi bé ngim jam, u nla hoñol le a mpamal. Jon u nog le ngi-yi i mpôôna lipamal. Ingéda u nigil ngandag hanyen u ntehe le u nyi bé ngandag mam. Ndi ingéda u gwé mban wa la yi ngandag mam, hala a mboñ ki we le u bana ngui. Hala a yé kimasoda le mut a nneebe le lini jam a nyi bé jo, hala a yé kimasoda le mut a nyi le a noñ béba njel. I tén mut ini a nkônde bana yi, i tén mut ini a noñ habé béba njel ndi longe njel.
U nlama hôlôs nyuu i yi mam. Jon u nog le moni bijôñ bi bôt bayi jam bon ba ngwélél nwo. I mut a gwé yi nyen a ñunda we kikii u nlama bog niñ yoñ. Mut kôba nyen a bi kal le, u yé u ba, u ba habé, a kônde ki le, hayai ha kida bé i ño lép, a noñ le, nkôgô i nañag, i heñlag maboñ, a sôk le, bép kembee i kal kidig nkôô nye:jam li nkidna bé i nyu mut. Ingéda u nkit mahoñol moñ ni maboñog moñ le, u mbana yi ni pék yosôna, u nhémle habé baboo, u nyi i homa maliga ma niñne, jam jokijo li nene habé we héhlag jam. Bebeg yom i nyégle ndigi we le u kal le: mut a nyi bé kikii kel i ñye tole mahot gwé-gwé, we yi le yôp i yé laa? Ngi-yi i yé kikii u i mahoñol i, i mbai béé. Jon u nlama yéñ i yi wemede ni i yi mam. Jon u nog le ngwo i yi jôi jé ni ñem. Ibale bo ndi u ñañal ngim u ni mbombog, wa yi mam ma, ma nlamaga bat we môômaa ma nwi ma yigil.
Yom u nlama tééda, yo ini le, yi i mboñ mut le mam ma niñ ma nlédél bé nye ni i njel ini le a ñôô bisélél gwé nyemede. Yi i mboñ mut le a ba kunde.
Yaônde, 14 maye sép 1999
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
MASOOHE
MASOOHE
Ma yé yom i base. Hala wee mut a mpôdôs Hilôlômbi inyu i ti nye bibégés tole inyu i bat Hilôlômbi le, a hôla nye tole inyu i ti Hilôlômbi mayéga.
Ingéda mut a nsoohe, hala wee a mbat Hilôlômbi ngui yéé. Masoohe ma yé ki libat yom ni ngi-waa.
Yom u nlama yi, yo ini le, mut a nla ki soohe Ngambi le, a pôhdene nye Hilôlômbi. Jon u nog le Ngambi i nkomol bé Hilôlômbi. Hala wee Ngambi i nloo bé Hilôlômbi. Inyu i boñ le masoohe moñ ma yon, u tééda le: yoñ sat u nyi, yon u tôgbege. Hala wee u nlama ba mut maliga ni le u nlama nigbene Hilôlômbi. Mut a nla soohe inyu bawoga. Mut a nla ki soohe mange le a loo ndigi i tehe nye. Jon masoohe ma nla ki ba ngim oda tole ngim lisônga ba nsônga we le u boñ ngim jam.
Jon u nla nog le, soho u sai bañ libap li ndap, soho u ôt bañ fôtô, soho lok bés i je, soho u ôt bañ siga tole siba, soho u lug bañ matôwa i ke ni bisu.
Yaônde, 18 maye sep 1999
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
LIBUA
LIBUA
Ingéda mut a mbôg mbén ndi loñ i kokse bé nye, hayen libua li ngwel nye. Libua li ngwel nye ni njel ini le jam jéé jokijo li nyon habé. Jon u nog le : mbam um i mbam, u sihla, wee u yé ni hikôm.
Hilôlômbi a bi yigle bés mambén. Mbén bisu yon i yé le : u je bañ bijek, u nyo bañ maog ma loñ i ñane we tigale u yila nkol i loñ i. Mbén yôhne ibaa yon i yé le : man Basaa a nlama bé nuñul biték gwéé mut a tabé man mee. Hilôlômbi a nkal le : U nol bañ.
Ingéda gwét bi nkaa kunde bi béé i loñ yés, UM NYOBE, DELANGE, MPUMA, ngomin KON ni bôt bape ba bi wo, bape ki inyule bon ba mee ba bi kéñ bé manola. I yé ntiik le biloñ bi, bi bôn le ba nti ngaa gwét, ba bi yônos likak jap ndi bon ba loñ kamalun bon ba bi tjél le i ngaa i, i pam i loñ Basaa. Inyu i boñ ni le libua lini li nyodi ni ki le makidig ma Pulasi ma yon bañ ni i njel ini le mintôô mi gwéé ki i loñ Basaa, Bati ni Mpôô, nyen hikii litén li loñ Bassa, Bati ni Mpôô li nlama naña matibla ma mbag inyu bijô gwap ni bat Hilôlômbi nwéhél. Maéya ni ndumb bi ntagbe ngélé yada. I mbus i nyen di mbat nwéhél kikii lem loñ ni kikii base. I nwéhél ini, loñ yosôna (matén ma Basaa, Bati ni Mpôô) yon i mbat yo.
Ndi ndôg Béa ba nlama bat nwéhél inyu nyemb DELANGE ni MPUMA. Hala wee ndôg Béa ba nlama bat YAKALAK ni ndôg Ngônd nwéhél.
Ndôg Nkéñ ba nlama bat nwéhél inyu nyemb ngomin Kon. Hala wee ndôg Nkéñ ba nlama bat lôg Sénd nwéhél.
Ndôg Njee ni ndôg Tindi ba nlama bat nwéhél inyu nyemb UM NYOBE. Hala wee ndôg Njee ni ndôg Tindi ba nlama bat lôg Ngônd nwéhél. Basôgôlsôgôl ba bi yigle bés masoohe ingéda ba bi pam i NGOG LITUBA.
Inyu bilôg bitata bi yé biloñ bipe, ba nsoohe ndigi masoohe ma basôgôlsôgôl ba gwééna i moo. Haana nyen bôt ba kôba ba bé mélés libua ingéda matjél ma nkuba. I mbus i mam mana nyen hikii litén li nlama jô ntôô wéé man. Me nyoñ bé ihéga. Ingéda Basông ba Nkuu a bi wo i gwét le loñ i nkat minkoñ. Ba bi jul nye i homa a bi wél Bajôp. Ndi litén li Ndôg Tjok inyu i ti nye lipém inyu nson wéé ba oo liaa jada mapubi le liaa li Basông yag mbai yada ba oo le NGOG Basông. I jam lini li bi bôña len mbôgôl ibaa nwii. Masoda ni nu a ntééda liada li Hilôlômbi ni bôt ba kôba. Masoohe basôgôlsôgôl ba bi yigle bés ingéda ba bi pam i NGOG LITUBA.
A nwet wem Hilôlômbi,
Me mbat we nwéhél inyu maboñog mem, mahoñol mem ni bipôdol gwem bibe,
Me nsoohe we le, u ti me ngui i yi gwélél mambén moñ ni i yi bog mam,
U kôm bañ me mbus tiga le me yôm, me yila i nkol, me yi habé me niñ i kunde inyu i sal ni memede ni ti we bibégés ni lipem bi kôli ni we,
U ti me yi ni pék yosôna kikii sômbôl yoñ inyu i boñ le, me yi le, wetama nyen u yé Hilôlômbi, liaa jem.
Yaônde, 16 maye sép 1999
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
PII
PII
Di nla kobol i bug ini ni kal le ingéda mut a nkon bé woñi, le a yé ñwee, le mut a nyi bé mahoñol méé nyen ba nkal le a yé pii. Hala a yé ndip mut. Hala wee i yom a nhoñle we to i yom a gwééne we, u nyi bé yo. I ntén mut ini, kon nye woñi. Jon u nog le, solbe ngog won u mbôn bakwade. U nogog ki le, pii i ñem, hiol masoñ.
I bug ini le pii, i nkobla ki le bunge tole bag. Jon u nog le mut a mpii ngog tole mut a mpii nkok le bi kee lipañ. Inyu mut, pii wee u mbagal mut. Jon u nog le, i mut nunu a mpii me. Hala wee a mbagal me.
Yom u nlama tééda, yo ini le, ba nsébél ki pii mut le hijeejee hi mut.
Yaônde, 27 libui li ñyéé 1999
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
ÔMSIÑ
ÔMSIÑ
Ibale mut a nkal le a mboñ bé ngim jam tole mut a nkal le a mboñ ngim jam, to u mbet, to u nkundi, wee hala nyen a yé ômsiñ. I ntén mut unu, u nkon bé woñi, i yé lôs mut, i nseehla bé ingéda a nyoñ hop. I mut a gwé lem i ômsiñ, a nhoo bé pot ndi a nhoo gwel jam jéé. Jon pot ni boñ, mam ma imaa. Ingéda mut a gwé ômsiñ, a neebe mandutu momasôna ma lôl nye inyu likidig jéé. Jon u nog le tôghu nye ma wél na.
Yaônde, 27 libui li ñyéé 1999
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
Wim
WIM
Ingéda mut a nkap bé tole ingéda mut a nti bé ni ñem lam nyen ba nkal le a yé mut wim. Mut wim a ngwés a nkot ngandag lihat. Mut wim a nnima, a nla nim ki nyemede. Jon u nog le, u je u nim makôô, we u nnima. Mut wim a yé nlimil lihat jéé ni i njel ini le a nniñ inyu lihat jéé. Lihat jéé jon liyé isañ wéé. Inyu hala nyen mut wim a mbot béé. Ndi mut wim a ngwés bé mut a nnim nye. Buuha likap i mpôna wim.
Yom ndi nyi, yo ini le, wim i nkena i njôñ ni tama. Jon wim i tabé longe yom to longe libag.
Yaônde, 27 libui li ñyéé 1999
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
PINDA
PINDA
Ingéda mut a mboñ béba ni ntjeñ tole ingéda mut a nyéñ i téénga bôt bape ndi a ngwéhég nene le a yé longe, nyen ba nkal le a yé mut pinda.
Jon u nog le, pinda i ñem, hiol i masoñ. Mam ma nla boñ mut le a yila béba mut. Mut a nla gwéé le a bag a gwés a boñ béba. Jon u nog le mut kôba nye ngañ i kwona maog mabe, ba kahal ôm baeñ nsohi.
Liboñ mut béba li nla nene bibug mut a mpot, matila mut a ntila tole i mam mut a ngwel i ke bisu. I mut a nyi jam, a nog maéba malam ndi mut pinda a nog bé maéba malam. Jon u nog le, to ntômba i nyo la môô, hilemb ya kôyôp bé wo.
Yom u nlama tééda, yo ini le, mut pinda a yé mbôñ inyu mboda bôt. Mut pinda a yé mbôñ inyu litén jéé, mut pinda a yé mbôñ inyu loñ yéé. Jon u yi le, mbambat i nwegege i béñgege nkum béñ.
Yaônde, 27 libui li ñyéé 1999
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
BILEMBE
BILEMBE
Ingéda mut a nyi le i yom a mpot i téé bé sép, nyen ba nkal le bilembe bi.
Jon ngim ñañ i nla ba ñañ bilembe, mut a nla pot bilembe inyu i sôô maliga ma nlet i nog tole inyu i sôô maliga ba mbabaa, mut a nla pot bilembe le a mbot ngim jam jon u nog le u nup tju, u unda bé linubul, wee u nup i tjibi, bititii bi nla lembe, ba nla soman mut ngi njom, mut a nla hoñol le a yé ikété maséé i ndômle hala a tabé maliga, mut a lembene nyemede hala wee a nlôg nyemede. Jon u nog le Toñ Nkembe man Babimbi, nye me nyen me mbot nkus kembee, bo nye le i i hôl nyuñ njee a bot? Hala wee ibale bo u nkal le me nyen me gwé moni, béé ni gwé kii? Hanyen ba ntimbhe we le, mi mi bi hôlôs we ibôdôl nkéñéé, we nyen u ba u gwé nwo ? Ingéda mut a nla bé boñ jam ingéda i ntine nye wee a nla habé boñ i jam li. Jon u nog le a téé u ôm béé ? A ke u ôm ? U nogog ki le : i niñi u ôm béé ? I nyodi ndi u ôm ? Ingéda mut a nsoman mut numpe, a ntek bé ha ndék bilembe mu i nsoman wéé ? Yag ingéda mut a mbôg mbén, a ntek bé lémés hop wéé inyu i hô maboñog méé. Yom ndi nyi, yo ini le, i mut a gwé bé yom, nyen a mbôn we le a ti we i yom a gwé bé. Jon u nog le, i muda a ba ntos, nyen a ba kôôba bana bôda bape likañ li mahuu.
Ingéda bôt ba nyuwe, bipôdôl gwap bi téé sép. Mu i njel i nyen u nog le,jôñ mut i loona ntet ka. Yom u nlama ki yi, yo ini le, nsangal bôt a nsal nson wéé longe ingéda a nlembe ndék.
Jon i nwaa u mpot, u nlama yi hel hilémb hoñ inyule bilembe bi mboñ le mut a ba bé ngwéélés. Mut a mpot bilembe a nyi bé wonyuu, a nkon bé ison. Ibale bo u nhige nye a nla nhan we nyemb inyule a ngwés bé lé a yeli.
Yaônde, 04 libui li ñyéé 1999
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com
NU BISU
NU BISU
Yada tole pok bon ba yé nomba bisu. Hilôlômbi nyen a yé bibéé. Jon nyen a yé bisu. Inyu hala nyen bôt ba kôba ba kwo isi makôô mé le ba ôôp bisu gwé. Bôt ba kôba ba bé sôble bon ingéda yaa i man i nkola. Ba bé kwee man munlôm inyu i unda liada i pôla yap ni Hilôlômbi. Bôt ba kôba ba bé yi le Hilôlômbi a nyi mam momasôna. Ngéda Hilôlômbi i tabé ngéda mut. Mut nyen a nhoñol le ngim yom i yé le ngéda. Nlélém jam inyu mbale ni i njel ini le mbale Hilôlômbi i tabé mbale mut binam. Jon mut a bana suhul nyuu i ke ni Hilôlômbi.
Hilôlômbi a gwé biniigana bi nu bisu. Jon ingéda u nyoñ Hilôlômbi ni bana ba ina le Bayemlikok, Njombongo, Kimaltjai ni Batuupék u gwé nomba tan. Hala wee nomba munlôm. Ingéda u nwas Hilôlômbi nyetama, bana ba ina ba nti we nomba muda.
I mam mana mon ma bi boñ bôt ba kôba le ba bana banga hémle inyule Hilôlômbi a nkal man mee le a je bañ bijek, a nyo bañ maog ma loñ i ñane nye tigale a yila nkol i loñ i. I man mee a nyan i mbén Hilôlômbi ini a ta habé kunde, jon a nôgôl habé mut a yé mañ inyule a nyila nkol maog, i ke ni bisu. Hilôlômbi a bi kal bôt ba kôba le man mee a nuñul bañ biték gwé mut a tabé man mee inyule Hilôlômbi a bi bôn man mee le a ti nye lihat. Munlôm a haba bañ mbod muda yak muda a haba bañ mbod munlôm hala wee munlôm tole muda ba nkobaha Hilôlômbi ibale bo ba mbôk i mbén ini.
U jok ni mañ mut, u gwélél ñem i moo. Ôôbak ndigi bisu bi Hilôlômbi inyule nyetama nyen a nti we mbôgi ni ndimbhe u mbat le inyu kii. Nu bisu a ñunda njel u nlama noñ. Jon u nlama nigbene Hilôlômbi le u sal bijek gwoñ, u ôô bisélél gwoñ, u yi bok niñ yoñ i ke ni bisu.
Yaônde, 18 biôôm 2009
Nkam Pondi Pondi
http://antoinepondipondi.blogspot.com