jeudi 27 septembre 2007

NGAMA

Di nla kobol i bug ini ni kal le hala a yé mut a ntémb mut numpe i mbus, i jam a mboñ tole i hop a mpot.

Ndi dilo tjés tini, mut a mbéna témb mut numpe i mbus ingéda a mboñ to pot mam ma tabé sép. I ngama ini yon i tabé longe.

I mut a mboñ i jam lini, hala a nla lôl le a ngwés bé nimis tel yé i nson, tole a nyoñ bitek tole nyemede a nla gwiya ibale bo ba nke i wan longe liwanak i ke ni bisu.

Ngama i mboñ mut le a tabé mut telepsép. Jon u nog le, to me je mbiñmbiñ, to me je mbañmbañ, me yé ndigi nkol u Mamug ma Njambe.

Ngama i nlona yubda ikété niñ i bôt ni i njel ini le mapubi ma nene habé ingéda jam li nlama pôda tole ingéda jam li nkwo.



YAÔNDE, 19 DIPOS 2007 Nkam PONDI PONDI

BISOL


Di nla kobol i bug ini ni kal le hala a yé bipôdôl bi mpémél i nyo, bi bi yan mut numpe, bi bi nti bé mut numpe lipém i ke ni bisu. Jon u nog le, kidig ño a kal muda: nye nyo woñ won wa nôhla we. Hala wee mut a nlama yi bibug a mpémés i nyo wé, tigale bipôdôl gwé bi lona nye ndutu. Mbén i kokse bisol ni mog ibôdôl dilo ditan i ke i sôñ iaa. Jon mut a yoñ tat ni bipôdôl gwé inyule hop u gwé bikuum ni mambé. Hala wee hop u gwé minwaa. Hop woñ u nlama bé lona yubda ikété niñ i bôt. Bisol bi mboñ bé le u kôhna mam malam ndi bibug gwoñ bilam. Jon u nog le, hinoo tombga hon i nyoñ pos i nwi. Bibug bi lam bi let i pam ndi béba bug i nhoo sowa; nsañ u nhoo habé témb.

U tééda le, niñ ni bisol i tabé longe niñ. I mut a nsol mut numpe a nyidis bé nyemede. Bôt ba nyan nye. Ingéda u nsol mut u yihlanye léman ndi ki wemede u nla bé tehe mbus yoñ ño. Kikii Hilôlômbi nyen a bi heg mam momasôna, ingéda u ntelep i sol, he mut bé nyen u nsol ndi nson u nhek mam won u nyan. Mut a ti bañ nyemede nkôñ u tabé i wéé.


YAÔNDE, 16 DIPOS 2007 Nkam PONDI PONDI
B'A MAHAK MA NLA KÔNDE
BOÑ LE U BA MBÔÔ?

Di nla kobol i bug ini le makak ni kal le hala a yé mahoñol ma mut nu a ntehe tole a nyoñ mam i pes i lam. Di nla ki kobol i bug ini ni kal le hala a yé mut a gwé bot-ñem ni mam ma niñ ma nlo i yaani nu a nlo. Wa yil hala maboñog méé ni bipôdôl gwéé.

I niñ di niñ i len ini i gwé ngandag matjañ ma unbaha ñem u mut. Jon ñem ndutu u nsiidaha mbu. Dilo di mut a ntehe kuu tjodisôna di yé dibe.

Lelaa mut makak a mboñ ingéda a nkwo? A ntehe bé le i mbeg ini yon ya tuga bé nye le mam méé ma kee longe. A nyéñ i sélés boña wéé
inyu i yi kii i mboñ nye le a kwo i mbeg ini ni lelaa a nla boñ le a telep, le a kwo habañ kelpe. Jon u nog le, hipa hada, mbeg ibaa, wee u yé jôñ. Mut makak a nyi le ndutu i tabé hikii homa, to hikii ngéda. Jon u nog le, ndobo i tabé mingwañ mi lép nwo imaa.

Mut makak a nihbe ndutu yak mahoñol mabe ba nlona bé mbuma ikété mbôô wéé. Inyule a nyi bunge mahoñol mabe. Jon mut mahak a mbéna gwés nson wéé. A ntehe i mam malam ma yé ikété nson wéé. Mut makak a gwé mawanda ma ntehe mam ma niñ kikii nye. Jon u nog le, bie bi nôônga, gwon bi tubla kôi. Mut makak a mpot ni gwel i mam ma mbénge nye i ke ni bisu. Mut makak a niñ longe niñ. Mut makak a ntôl bé dilo tini.


YAÔNDE, 08 dipos 2007 Nkam PONDI PONDI
HIMAMANA POGA I NIÑ I BEBELA



Hala a yé pand i yi mbogog i niñ i i nigil dimamana dipoga di niñ bibebela (bactéries). Dimamana dipoga di niñ bibebela bi yé dimamana dipoga di niñ (microbes) bi bi gwé ndigi poga yada. Ingéda bi yé mbôngô ba nsébél bo le bacilles, ingéda bi yé ngiiña ba nsébél bo le coques.
Mut binam, nuga tole e bi nla kon inyule ngim himamana i poga i niñ i bebela i njôp bo i nyuu yap. Malép mabe, biték, mbebi i ke ni bisu bi nla boñ le mut a kon choléra, tétanos i ke ni bisu. Dimamana dipoga di niñ bibebela bi nla ki nene masai.
Mut a nlama hoo ke i ndap matibla inyu i boñ le ba ntiina nye i bee bi jôs dimamana dipoga di niñ bibebela tigale bi jôp matjél ni i nyuu yosôna.
Bôt ba nla gwélél dimamana dipoga di niñ bibebela kikii jôl gwét (arme bactériologique) hala wee yom i nhôla bo i boñ i jam lini makon ma nnoña.
Di nlama bé waa jés boña wés inyu i kônde bana yi.




YAÔNDE, 07 hilônde 2007
Nkam PONDI PONDI


HIMAMANA POGA I NIÑ I NSOÑ


Hala a yé himamana poga i niñ i i nnene bé i nsola kei léman i mbénge dimamana di gwom (microscope ordinaire). Himamana poga i niñ i nsoñ ini hon i nti mut makon mana le: libimbe, makele, ndôn, likwo bôk i ke ni bisu; hon i nti ngim bilém kon i nyo wap kikii ngôi, kembee, nyaga i ke ni bisu; hon i nti kon i ndôn dinuni; hon i nti ki bie kon: tjai tjap di gwé ngim maton ma nnene njeenje (mosaïque) i ke ni bisu.
Dimamana dipoga di niñ di nsoñ bi nla ndigi tjama ikété dipoga di yé i niñ. Ngim dimamana dipoga di niñ di nsoñ i ntjama i lel balal ba ndamba, ba nsébél bo le microbe virulent. Ngim dimamana dipoga di niñ di nsoñ i ntjama kikii poga yomede ndi i nol bé i poga i, ba nsébél bo le provirus.
Bôt ba matibla ba nigil ni yi lelaa ba nla tibil mut, nuga to e i pes i bee to i pes i likepba, ibale bo ndi dimamana dipoga di niñ di nsoñ di nti bo kon.
Yigil i nhôla mut le a ba ngwélés ni le a niñ longe.

Himamana poga i niñ i nsoñ = virus



YAÔNDE, 07 hilônde 2007 Nkam PONDI PONDI

Aucun commentaire: