LIKWEE

Man Basaa a bi neebe likwee kikii likak i pôla yéé ni Hilôlômbi. Hanyen a bi jubene likwee ikété niñ yéé i nya i yé le likwee li yila jam jada man mee a nlama boñ i bambal ligwélés jéé, inyule nu nyekinye i ñyeli le a ta bé nkweebag a nla bé telep libai i pot.
I jam li, li bi jôp le tee ni i boonge batitigi i nya i yé le, ingéda ba nke i jogop i lép, i boonge ba yé nkwebaga ba nogop i ñô lép, bo ngikweeba i nwel lép.
Man mee a bi jubus ni likwee ikété niñ yéé. Kikii jam a nlama boñ. Likwee li yé jôhge. Likit mut lisuk li nyuu, li kôp matjél li tabé i njôha i jam.
Ngandag bôt i bi tjél i jam li. Man mee a ha ikété niñ yéé le, a nyihla nyemede ngim jam to ibale bo a nlama son njonog. Basaa ba ha i niñ yap le, lipamag mut a mpam libum li muda, li nkola béé le a ba munlôm. A neebe le a nlama kweeba. Ngim bôt i nigil ki i boñ i jam li, ba nene tôbôtôbô i ngim kéndi mbog le ndigi bo, bon ba nla boñ i jam li. I bôt ba bon ba bé sébél le baisañ ba likwee.
Likwee li bé mintén i ma Likwee li ngii ngog ni likwee li ngii nyôl.

1° Likwee li ngii ngog

Hala kikii bôt ba bé béé ba ôñi homa wada, isañ likwee a béé a tep ñem kété homa i het a leegene ni kwéé i boonge bobasô ba mal pémés ni ti nye le a kwee. Bana bon i len ini ba nla hégda bo le ba ntagbe bé jôm li nwi ni tan.
Isañ likwee a ntep i kété mbai homa ngog inyule ngog i gwé bé ndobo, i mpala bé bol kikii tén e ni le a nla nom. Isañ likwee a nkôôba i homa nu to ni njel liemb le likwee li kôn bañ. I gwom a mbôñol gwo bini le : hikéñ, litug, môô, junug, njongi dibañ, mông ma lién ni kap likwee.
Hikén hi likwee ingéda bôt ba kôba, bomede bon ba bé bañ ho. Hikéñ hi ba bé bôñôl ndigi ho inyu likwee. Hikéñ hi, ba bé sebél ho le mbala likwee.
Litug li bé linsee li ngañ li ba bé bôñôl matibla ma mbag, jon ba mbép maange ba nkwee i ngii ño i yumus nye le mahoñol ma ke bañ nye nyono i homa ba nkwéé nye.
Mut ngog sép a téé i pañ, i hôla le ba yi to likwee li nhoo bôña to le li mbuha. Ingéda ba bép maange litug, mut a nleñ hibañ i ngii, mut likwee a mal kwee lo hibañ hi nkwo hisi.

Ingéda ba mal kwee, ba kôp môô, le dinyégle to bitômb bi jôp bañ i bôlôs likwee. Ibale bo i pam le matjél ma mpam ngandag, isañ likwee a nyambaa ni kôp junug inyu i kit matjél.
Ingéda ba mélés likwee, ba nyoñ njongi ndeya dibañ, tjai ti di ntip pam, di tombog bedebede, tjon ba nkéñél likwee i sônga banjemnje.
Ingéda ba mal kwee maange, ba nkena nye i pañ hié hi nkôdôl ni mông ma lién, le hida hi boñ likwee le li kat.

Isañ likwee, nyen ba nsébél le kap likwee. Di tééda longe le likwee li ngii ngog lii béé inyu boonge.
Ingéda a ñunda lôs ñem le a ñee béé, hala a nlona bibom, bôda ba nleñ diléla, isañ maange a nti bibom (kôp, kembe, maog). Ba nkal le i maange nu a nje mbal likwee. Ndi ibale bo maange a ñee, ba nkal le a gwéé ñsoha ñem, hala a nlona bé nye bibom.

2°Likwee li ngii nyôl

Libé likwee li nnañag i mut. A yé soso ngand. Inyule mut li bôñna inyu yéé, a nla bana mbai ni nwa ni bon. Ba mbedna nye i ngii nyôl, nyoo nyen ba nkwee. I nlélém mi mam mi mbôña likwee li ngii ngog mon mi mbôña ki likwee li ngii nyôl.
Isañ likwee ba bé ti nye kôp likwee ni hibôi li rnaog. Mayéga mon ma bé boñ le ba ti isañ likwee i gwom bi.

3° Nseñ likwee

I mut a bé a nôgda le a ta bé nyonog libag jéé li ngwélés, a bé yéñ le a kweeba.




YAÔNDE, 02 kondoñ 2000
Nkam Pondi Pondi