U
tibil añ longe ni mahoñol ma nwee, maéba ma ntjam mi ñañ wada inyuu dilo di nlo
di Afrika. U nhoñol
laa ?Hala a yé ndip i bana mahoñol ma nwee. I nla pam iñiñ i mut le nsola
nkwel wada u sugde nye nganda ngeñ tole ngandag dilo. Me bé bem iketé nwee
liwanda jem jada lisuk li mayôñôl ma mbôm litôwa li mbegeebôt i tison i Montréal
ingéda nhôôla mut wada i bi yén i pañ yem ndi to a nkwélés me ñañ wada u bi
yibil me mis ndi u ba ki me nseñ inyuu niñ yem.
I nhôôla mut unu u yé nkohpa malét
i niiga dipa i sukulu i biloñ, i mut nunu a nyi maloñ ma Afrika kikii mpék u
trosis wéé.Liôdôl jéé li pék, mahoñol méé noñnaga ni dilo di lo di Afrika bi nkôp
dusuhuu i mbus. Jon ou kal bañ le hala kikii a yé Nkana wee a yé « colon ».
Inyuu hala nyen u añ ni boña woñ ni pék i mam a mpot.
Me ñañle bé ntiig i mam a
nyimbe : « me niiga hipa hala a nlel môm imaa ma nwi ni mi tan. Nson
wem u mboñ me le me ntehe ngandag i mbôm bisônda ni mbôm basélél ngomin bi
Afrika. Me yé héhla i kal bé ni ndutu i ñem lenoñnaga ni yigil dipa, liôt
mahoñol ni liyi puhe jam, i bôt banaba kôli ndigi ni litjee kikii mbôgi. Baudu
bem ba bon ba Afrika ba nyi jam ngandag, ba gwé bi longe bi mambod ma bisônda,
ba nyi pot hop u pulasi longe ndi i yigil i sukulu, ba nlona bé bés to yom. Inyuule
liyig jem, biloñ bi Afrika bi mpot hop u pulasi, bi gwé bé sukulu yada i niiga
dipa ni biloñ bipe ndi bi bannga banga babét ba bisukulu bi kikii ba kena gwo. Me
ntoñle bé inyuu ki me gwééne bé me bot-ñem ni biloñ bi Afrika. Ingéda ini me
mpot, nkoñ hisi i gwé tik i mam maaa : ngap, gwét bi dipa ni bôm i nkoñ
hisi. Tina mehihéga hada biloñ bi Afrika bi nlona ngim yom. U nléba bé.
Di bôdôl ni ngap ndi téntén
ni kalasin. Bayi mam ba nyiba ni nkoñ hisi ba mpot ngem yada le len
jôm li nwi ni mi tan i pam le môm imaa ma nwi, kalasin ya yila yom i mbéna habé
nene jon ya hee ndiye ngandag. I nwi dikôô di baa ni môm imaa, ndamba mpôndi
yada i kalasin ya ba i kiiña i mbôgôl yada ni môm imaa ma dollars jon i yi ngim
biloñ i nyi i jam lini kikii bo loñ i Amérika, loñ i Pulasi, loñ i Chine, loñ i
Ngisi, bi mbot ngim dikuu i nigil ni ti mahoñol inyuu i hôla biloñ bini le bi
pagbe kalasin i yé i nkoñ hisi le to kii i ngwéla, bi bana ndigi kalasin. Ndi
kii u ntehe biloñ bi Afrika ? Bakena biloñ bi Afrika ba ñôt bé mahoñol map
i tehe béba i nlo bo i njel yap le ngi bana kalasin hala wee litémb i mbog
kwañ. I loñ i Gabon, bibee gwé bi kalasin bi sa len jôm li nwi i ngandag
yosôna, ndi bakena loñ ba mboñbé jam jokijo le ba tééda kalasin wap tole ba yi
i yom ya hééña kalasin wap. Yom
bakena ba mboñ i yé i soohe le ba léba ki bibee bi kalasin bipe. Inyuu biloñ bi
Afrika, kalasin i tabé yom hipa : u mpombe kalasin ndi u nuñul yo. I moni
mi nlôl i kalasin mi nke mimpék mi bakena biloñ ni minkuu mi banuñul mangaa.
Hala a yé kili jam.
Hanano, gwét bi dipa.Mintôñ
mi gwét mi biloñ bi Afrika mi yé ndigi nso jôi le mintôñ mi gwét. Jon to imbee
likoda li bôt ligwé mangaa ndi ba bannga ngim matôa ni i ngaa ini le kalachnikov li nla béb mintôñ mi gwét
mini gwét. Me nhoñol le mintôñ mi gwét mini nson wap i yé i téénga bon
ba loñ yap ha bes le i jo gwét ni pék inyuu kii ? Inyuule ibale bo ndi u
mbénge mintôñ mi gwét mi biloñ bi gwé mahol kikii loñ iChine, loñ India tole
loñ i Pakistañ, mintôñ mi gwét mi biloñ bi Afrika mi nhoñlana bés ngéda kwañ ha
ndugi le i len ini.
Ni yoñ hihéga i kéñ ngii loñ.Bun
bé le u nléba loñ yada i Afrika i gwé banga mangaa ma len ini ma ntat ngii loñ
yap. Biloñ bi Afrika bi ngi gwéélag minkoñ mi mangaa inyuu i sôñ ngii biloñ
gwap. Mapep ma gwét ma dikuu di mintôñ mi bisônda mi biloñ bi Afrika ba gwélél
ma yé ma Bakana ba Mbenge ba bi yék ingéda ba bé ane biloñ bi Afrika. Loñ
Afrika to yada i gwélél bé mbañag i yom i nkiiña i ngii le i yis nye minyiingami
bankén ba bôt ni bankén ba bipuuwene bi njôp i ngii loñ ndigi le loñ Afrika i bat mahôla ma mintôñ mi gwét mimpe. Lihôôba
moo i tôl lini li ngwal kii ? I len ini, biloñ kikii, Amérika, Pulasi tole
Ngisi bi nla tjé mintén mi mangaa nwomisôna mi ngim loñ i Afrika ibabé bo i om
sônda yap yada biték bi i loñ i Afrika i ndigi ni mimbañag bi gwom bi nkiiña i
ngii, mangaa ba nléñle u bag i tuye ni mbôm bipuuwene bi gwét. Noñnaga ni
mahoñol mem, me mpénda ni hoñol le biloñ bi Afrika gwa kônde ke hilo i pam i
kel ngii wa kwél bo i ño.
Jam li nsôk, bôm i nkoñ hisi. Mbom be i yé le kikii mana mam mape ma ngwéla, baudu
ba biloñ bi Afrika ba di nleege ba yé bilonge bi ngôs ba ntimba pot i mam ba
nog biloñ bi Mbenge. Hala wee bôm i nkoñ hisi i nlama bé tee mut binam, biloñ
bi yé ngoo bi nlama kôhna mahôla le mbegee bôm i nkoñ hisi i yuu bañbo. Nson
wem u mboñ me le ngim maliga i yé me le me nla béme pahal mo ndi ma kubul mo. Bôm i nkoñ hisi i yé i kônde yilis biloñ bipe minkôl
mi biloñ bi bakana i len ini.Semkwep, me nyis bé le liti maôñ lini nseñ wé i yé le
biloñ bi yé ngoo bi kônde yégle ngoo le lingwañ jap li isi ni lihat jap bi hôla
biloñ bi Mbenge le niñi bon ba Mbenge i sôs bañ. Hala a nkobla le, nson njonog
nii ngi mahee wa kônde séla biloñ bi yé ngoo. Jon bikei bi nsinga bi bé hee 300
dollars moni mi Amérika bi hee ki nlélém ndamba i nwi 2006. Kikii biloñ bi Afrika
bi bannga bé mahol map ni kunde yap mbogog longe, biloñ bini binkônde ba biloñ
bi nsomb ndigi somb ni somb i gwom bi mbéña ni nkoñ hisi. Inyuu yem, kunde i
nkobla ndugi le u laa boñ ngim mam ni wemede. Jon ingéda me ntehe ngim biloñ
kikii bo loñiSénégal, loñiMali, loñi Niger, loñi Tjad tole loñiÑem kété Afrika
bi nsomb bebee le 45 i ngii 100 bijek bi
yé bo nseñ bakén ba biloñ, ni nla tehe le liha bo i kat li kôli le biloñ bi bi
tjé. Inyuu i sugus nkwel, me ñañle bé jôñ mahoñol. Me bé pot ni mbôm sônda i loñiSénégal
i bi lo i yigil i bés ni hala a yé ndék sôñ. Me ni nye di bé bénge nkuu bitidii
i bé unda didun di bon ba loñ i Libañ di bi sôs minloñ inyuu i bat le bisônda bi loñi Siria bi
huu i loñ yap. Jon mebi bat nye le mahoñol méé ma yé laa inyuu i jam li.A bi timbhe me le: bon
ba loñ Libañ ba ngwés ki ba kunde jon ntôñ i gwét i loñ i Siria i ntuga bo i ba
ngwélés. Hala a yé ndimbhe mut a yé boboñ. Me bi kôble nye le diun tini dinta
bé kikii sôñ. Ma yé mbogog longe libogog ndi ma gwé ki nseñ wada.Loñ i Israël i
mpabla i jo gwét ni Hezbollah iyuule i nla bé jo gwét i nlélém ngéda ni bon ba Palestine, Hezbollah
ni loñi Siria. Bot yé ñem i yé
le loñ i Siria i nyodi i loñ Libañ.Hala a hôla loñ iIsraël le i jôp i loñ iLibañ
i boñ i yom i ngwés. Me bi sébél i mbôm sônda i loñi Sénégal i mbus dilo di baa
inyuu i hoñlaha nye nkwel wés. Ndi a bi tagbe i yom i pe ngookila. Yigil yéé i
nhôla bénye to yom. Me gwé bot ñem le kel yada bon ba Afrika bayi ngui i adna,
ngui i yi ôt mahoñol ni ki le Puhe Kongo man Kongo Nkana nye jam li puhe we,
weg u puhe jo.
Ñañ u niiga bés le niñi pôla
matén i yé jam li bôs waba ki jam li ngui. I kel na bana mbôm jôl i gwét kikii
loñi Chine ni loñi India nyen na la jôp i njel mahol i ba bé woñi wokiwo. Ndi i
ntel ni ngi gwé mintén mi bakena me
mbéna boma, nayi bé le inyuu i boñ le mut a bañ we, u nkadal yo ni pék yoñ ni
ngui yoñ. Me gwé béme bot-ñem. Inyuu hala nyen ibale bo i yaani nu a ñye, adna i
biloñ bi Afrika tole CEDEAO bi nyoñmakidig le bambot banga sukulu Afrika i
niiga dipa, i bôt ba ga tep ba ke i Mbenge inyuu i nigil lelaa bés bon ba Mbenge di ntehe nkoñ hisi ni
dipa. Ndi ki i yé le ba nkés bé mbog i ngii mbog. Hala wee bés bon ba Afrika di
nlama tehe nkoñ hisi ni mis més, ni mahoñol més inyuule ñyéé, i nke bé mañan
matehna ngwéé. Inyuu hala nyen i bon ba Afrika ba ba balét i sukulu ini, ba
bana mbôm minsaa, ndi ba nla bé bana soñnda ndigi yi i nlôl bo bayi mam bayé
Bakana ba Mbenge. Jon ni nlôôs nkwel unu mawanda ma nan ni biyina bi nan bi Afrika
ni i bôt bobasôna ba ngwés le biloñ bi Afrika bi ke habañ hilo.
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire