MBOMBOG

Nyen a nkit mam ingéda bôt ba mpodog, ba podog nyen a nsôk. Mbombog a yé mut a nkôp nsañ, jon a nla sayap. Mbombog a nla og ingéda mam ma nke bé longe. Mut a mbambal mbog ingéda mut nu lihaa jé a bag a gwé mbog. Mut a nkop mbog ibale bo mut mu lihaa jé a bag bé mbombog. Basôgôl ba bé yi mbog mabui, mbog nkoda ntôñ, mbog bañ ni mbog lôg Mpôô.
Bitel bi mbog: 1) Ndômbôl kembe, 2) Hié mbog, 3) Nso mbog, 4) Matuk ma mbog.
Minkok mi mbog a tabé ngim tel, ndigi wee maséé yaga i ti bôt bijek. Nya minkok mi mbog mini le, 1) Sai keñi, 2) Ngan-nyuu, 3) Bude bibañ ni todol gwo, 4) Nol bum-mbog, 5) Ikek môngô ni leñ wo lom, 6) Hônd kéna, 7) I ôm tuk gwét.
UM
Yi um
Hala wee uum a nti ngandag bijek ni maog ma ngand (dimbôga).
Mbam um
Hala wee u mpam i lép i um. Hala wee u nkand mbai jon ba nti we hônd kéna.
Um a bam, u sihla wee u gwé libua. Um a bé matibla. Mbén um i bé le, a bé tihba bé yom be to mbôñ kikii hés i mut.
NGÉ
Bet mbai i Ngé.
Ngé a bé le, ba mbôdlene nye le u ntémb bee i Ngé. U ntéñ kembee, u nti maog ni bijek. Ndi ba naña we le, i sôñ sém, i sôñ kaa, bet mbai i Ngé i sém i yé. I kel i, bangéngé ba nlo biloñ, ba nlo i mbai yoñ. I mut a nkôbôs we Ngé, a ntamb we nkus u nlama ti. Mu ikété nkus, ingéda u mal ti, ba nkal le, Ngé a mbet nye i mbai i u ini. Bôda ni bonge ba nyodi. Ngé a bé bôt ba binam. Ba nkum maén, bo Ngé a nje maén. Ba béé ba gwé minkéñ mi Ngé misamal (balôm baa, ba baa). I ñem kété ñem man nyen ba nlona nkwaha. Nkwaha i bé mbambag mut i yé nkol, won ba bé ba somb. Ba nkañ nye hile ngwo (kai i ndi i adal). Ndi ba nige nye i mbénda, ba nige nye ndi ba yoñ ngom, ba kahal kôt. Ngom i Ngé i, ba nkôt yo u wosôna ni njañmua yosôna. Jon u nog le, mingé mi lugnaga ngom ndi kel pala ye.
Nko Ngé a yé homa ba nkena mbambag i mut, ba nkapna nye ndi ba huu. Minsôndô mi Ngé mi yé li yis we Ngé. Ibale bo ndi u ntémb, u nsébél ki Ngé, wee u pam i Ndobo Ngé, lisuk li Ngé. Kila i bé le, u nje mabuda ibale u bi pam bé ha i Ndobo Ngé. To nyuñ to isoñ nyen ba njés we, yom i mboñ bé we. Ibale u nwo, ndigi mut a bi pam i Ndobo Ngé nyen a njô we. Nko a yé ndap tole homa Bangéngén ba ntééda bisélél ni gwom gwap.

Lileñ Ngé makoñ.
Hala a yé ngim matibla. Ngéngé nyen a mboñ matibla mana.
I bôt bana baa (Mbombog, Uum ni Ngéngé) bon ba bé kôba le, ba pot, wee li mal. Um to i mut a gwé mbog, i bé béé yom i makañ. Yom i bé kila, i béé mut a yé Ngéngé, nyen a bé tihba mam mabe. Ngé a bé yom i manola. Hee u yé ngwañ mut, u ba bé Ngéngé. Hee u yé mut a téésép, u nyila bé Mbombog to Ñuum.
Mut a nla ba Mbombog, Ñuum to Ngéngé ndi ingéda a yé i ti, a nyén ndigi i ti yada.

YAONDE, 18 biôôm 1999
Nkam PONDI PONDI