TOMB


Ingéda ngim yom tole ngim jam i nlet bé nyem ba nkal le i yom i tole i jam li, li ntomb. Jon ngim nson i nla tomb, yuu i ntomb, i nuga ba nlamb i nla tomb, ngim mahop i nla tomb, hémle i nla tomb, i ke bisu.

Ingéda mut a nla bé mélés ngim nson noñnaga ni ngim ngéda, ndi u nôgdaga le a nyôs nyuu nyeñ u nog le a ntomb. Jon tomb i yé libag li mut a nwaa.

Ingéda mut a nla bé sal ngim nson i mut sega yéé a nsal nyen ba nkal le a ntombob. Mut tomb a yé mut yemgi. Tomb i nlôl i ñem inyule ibale mut tomb a ntehe nson, a mbôdôl kon wo woñi nye ngi bôdôl wo. Mut tomb a gwé bé mahol, a nla bé ba banga mut. Inene ngale to je a nlama bé je. Loñ yés ni litén jés bi nai ni ngandag tomb, jon liyep li nai.

Kii i mboñ le mut a tombob ?

Yaônde, 03 hikañ 2005
Nkam PONDI PONDI









BIHIBIL TOLE BINÔYÔI BI HOP



Liton .

Maton imaa :

Hikep ,

Liton ni hikep ;

Liton li mbadga ?

Liton li séhba !
tole liton li himnga

Yibil ntadga «

Liyip ntadga »

Nimbil nlôñ _



YAÔNDE, 16 njéba 2006
Nkam Pondi Pondi







BISESEMA


Hitjo ndeet hon i mbañ bisesema. Bisesema bi nsal i nyuu mut tole i ngim ba homa ba nyuu mut. Matjél mon ma mbegee bisesema i nwaa bi nke i sal.

Yô, ibabana, nsôn i ntat kon i bombo ni libind gwon bi mbañ bisesema.

Yô i yé isi boña, nyen a mbañ bisesema i linañ ni bisesema i kônde bombo matjél.

Ibabana i yé bisu bi ngodol, nyen a mbañ bisesema i boñ le minsinga mi minkañ mi nsal ikété nwee.

Nsôn i ntat kon i bombo i mbañ bisesema ba nsébél le insuline. Ingéda u nkon kon i bombo, bisesema bini le insuline gwon ba ngwélél inyu matibla.

Libind li mbañ bisesema bi mbôô. Manum ma munlôm. Inyu muda, gwom gwé bi mbôô bi nyodne nsañ matjee bi kéyi nye i nwel isi libum.

Ibale bo ndi u nkon, ba nla tibil we ni bee bi bisesema.
Tééda longe : bisesema bi yé gwom bi ba nsem, le bi ôô , bi num, bi bot matam. Hikii yom i niñ, i gwé gwéé bisesema hala wee niñ i nla bé ba ibale bo bisesema bi tabé.



YAÔNDE, 03 njéba 2006
Nkam Pondi Pondi






BASE

Masoda = grâce
Mahôla = aide = soutien
Mbagi sép = justice
Hémle = foi
Nwéhél = pardonner
Héhla jam = miracle
Mbasa = la croix
Sesema = sacrifice
Mpubi = saint
Tohi = salut
Tohol = sauver
Ntohol = sauveur
Nwet = seigneur
Añgel = ange
Nnigil = disciple
Hitjo = encens
Lisôble = lisoba = baptême
Sai = ndômbôl = bénédiction
Malép ma ndômbôl = eau bénite
Ngii = ciel
Loñ i ngii = royaume des cieux
Nkoñ i bawoga = royaume des morts
Béba = le mal
Longe = le bien
Lituge = la résurrection
Nyemb = la mort
Niñ = la vie
Masoohe = la prière


YAÔNDE, 27 hilônde 2006
Nkam Pondi Pondi






LISOÑ


Hala a yé yom i nlet i i yé ikété hés i mang, i i hôla i kok bijek.


Balôm ba masoñ = incisives

Pôs masoñ = canines

Makek = molaires

Tén lisoñ = racine

Koo i lisoñ = émail

Ntut = couronne

Bikigii = gencives

Tumkek = tartre

Pos ikété lisoñ = carie




YAÔNDE, 24 mpuye 2006
Nkam Pondi Pondi








MÉÉ




1) Méé ma mpam

2) Toñ méé

3) Nkwoog libéé = mbeg libéé

4) Mbamba méé


YAÔNDE, 25 njéba 2006
Nkam Pondi Pondi



















LINYUMA


Ngui linyuma = force électrique

Lék linyuma = énergie électrique

Mapubi ma linyuma = lumière électrique

Nkôôl linyuma = fil électrique

Yimbne linyuma = signal électrique

Yikda linyuma = impulsion électrique

Linyuma li mahol = électricité positive

Linyuma li heni = électricité négative

Kohlene i linyuma = rasoir électrique

Tjôñ di linyuma = cheveux électriques



Yaônde, 05 hilônde 2006
Nkam PONDI PONDI











JOMB LI KAAT

Jomb li kaat matibla = dossier médical

Jomb li kaat sukulu = dossier scolaire

Jomb li kaat ngomin = dossier administratif

Jomb li kaat njel matiñ = dossier de procédure

Jomb li kaat matôa = dossier de la voiture

Jomb li kaat kékse = dossier du concours

Jomb li nwet kaat = dossier personnel

Jomb li kaat kôle = dossier de demande de prêt

Jomb li kaat maog = dossier vinicole

Kokoba i jomb li kaat = chemise du dossier


Yaônde, le 08 mpuye 2006
Nkam PONDI PONDI












NJIÑ



Hala a yé linumbug li ngim yom. Hikii nuga i gwé ngim njiñ. I njiñ i yon ngwo i nôñôl yo. Mu ki nyen mut a nyimbe le nuga sém i ntagbe na to a ntehe bé yo ni mis. Kikii bo yôi (likinda li yôi), hiséé, siñmbanga. I njiñ i i yé bo kikii yimbne.

Longe njiñ i yé yak ni béba njiñ.

Boña nyen a mboñ le u nok njiñ ni minkañ mi nyodi i boña ndi mi kenek i jôl. Jon mut a nla nok njiñ bijek, njiñ hida njiñ mut numpe, njiñ labinda, njiñ masai, njiñ likund i ke bisu.

Ingéda u nok le i mut nunu a ngwés bé a nôgda me njiñ, hala wee i mut nunu a ngwés bé a ntehe me.

Ingéda u nok le u nôgôl me i njiñ, hala we u boma mut nu u hoñlag bé le wa boma.

Ingéda u nok le kunjañ nye, men me yôgôô béme le me numb. Hala wee i mut a mpot hala, nyemede bé nyen a bi saba ndutu tole ngim libag.

Ingéda mut a nok longe njiñ, hala a mboñ nye le a niñ longe niñ téntén ibale bo i nkédna nye le a nje bilonge bi bijek ndi njiñ bijek i lémlag nye.



YAÔNDE, 14 mpuye 2006
Nkam PONDI PONDI






MANUM



Hala a yé yom i nkuli i i nlôl libind ndi i gwé mangôdô ma manum.
Ingéda lingôdô li manum li njôp litjee li muda nyen muda a nembee. Ndi mangôdô ma manum ma nla jôp i nlélém ngéda litjee. Hala a mbéna nene i ngim binuga. Inyu mut binam, hala a ngwal mahas.

Lingôdô li manum li yé poga i gwal i munlôm ni balôm ba binuga, i gwé ño ni nwel i i nhôla liké jé.

Munlôm a nla gwé le manum méé ma gwé bé mangôdô ma manum. Munlôm numpe a nla gwé le mangôdô méé ma manum ma nla bé ke ngwé inyu i jôp litjee li muda. Bi nwo i njel. Ngim makon kikii dikola di nla boñ le munlôm a bana habé mangôdô ma manum tole mangôdô méé ma manum ma bana habé ngui.

Ngim biloñ i ntééda manum ma bôlôm inyu i némbaha ngim bôda. Yigil i manum i nla hôla le i man a gwéé a bana bañ ngim makon. Hala a mbôña inyu bôt ba binam ni inyu ngim bilém, ngim bie ni ngim tjobi.



YAÔNDE, 17 dipos 2006
Nkam PONDI PONDI















NHÉÑHA



Di nla kobol i buk ini kal le ingéda ngim yom tole ngim jam i ta habé i nlélém nyen ba nkal le i yom i tole i jam li li,nhéñha. Jon u nok le, nkôgô i nañak, i nheñlak maboñ. Mu i njel i nyen u nok ki le, i bag mabui ma bikai ndi a nyila bee bi likañ. Mut a nla nhéñha mbod. Hala wee i mbod a bak a hééba, i ta habé nye i nyuu, a nhaba mbod ipe.

Di nla ki kobol i buk ini ni kal le hala a yé bai i su i mut i mbéna bé bai. Jon nhéñha i yé su i nene habé kikii yôha ni kel.

Lipém li mut li mboñ nye le su wéé i nhéñha. Hala wee su i mut nu i nwambi inya i yé le u ntehe le a nkon maséé. Ndutu i nla boñ mut le a kañ su. Hala wee su i nhéñha nye.I jam lini li nla ndigi bôña inyu mut su i mbai ingéda hémle yéé i mboñ nye le a ntehe mapubi ma Hilôlômbi. Mbebi, mbuluk, tjôdôt, maliga i ke bisu gwon bi nhôla mut le ñem wéé i hémle Hilôlômbi.

U nyil hala maboñok méé ni bibuk bi mpémél i nyo wéé. I mut nunu a nkon bé woñi i hémle Hilôlômbi. Jon bôt ba kôba ba bé kal le : njee a gwal man ! I mut nunu a mboñ bé béba, a yé mut telepsép, a nyi lingwañ ni bisai bi Hilôlômbi. Libag jéé ni maboñog méé mon ma nyis bôt le i mut nunu su wéé i nbéñha. Mut nyemede nyen a nlama yéñ i tehe mapubi ma Hilôlômbi. Hala a yé kimasoda. Inyule mut nyekinye to yom yokiyo i nla bé bagal nye ni gwéha i Hilôlômbi.



YAÔNDE, 10 dipos 2006
Nkam PONDI PONDI.











LITON LI MAMÉLÉL


Ingéda u gwé sabe ndi u sot nyunga, mut a nla pôôs we moni inyu i tii- mba téé nyunga yoñ. Hala a yé nlélém inyu loñ.

I mut a nkôle we moni, a mbénge kikii u ngwélél nwo ni kikii u nlama timbis mapil moñ.

Ingéda u nyônôs makak i saa mapil moñ nyen a nla kal le u mpam liton li mamélél, hala wee a nneebe i hôyôs pil woñ. Jon i moni u nsaa nye, wa oñ mandap ma sukulu, mandap ma matibla, wa séñ minloñ kikii i héga. Ndi a yé mu. Nye nunu le, i bonge ba kôs mambôgi, nson wa nene bo ? Mandap ma matibla ma bana bee ? binañ ? minloñ ba séñ b’a bon ba loñ bon ba sal i nson i ? B’a bon ba loñ ba gwé bikei inyu i séñ minloñ ?

Ingéda mut a nyi le ngim niñ yéé a ba a nsaa mapil, i mut nunu a nnok bé line li niñ. Jon u nlama mehe saa mapil moñ. U nla bé boñ i jam lini wetama. Diséé dibaa di kwoo i bee, di bot liwanda. Nson ni ômsiñ gwon bi nla hôla we. Bijek u nsal tole u mbel, u nlama kôhna didun di tan di moni i nwi bisu le u ma nuñul gwo. Nlélém ibale bo ndi u néñés bilém. U nlama bôdôl bañ bee inyu i nuñul gwo ni nkoñ hisi. I yom i yé nseñ inyu niñ yoñ, u nlama bañ yo inyu i nuñul yo ni nkoñ hisi. Bijek gwoñ u nje ni bilém gwoñ u néñés u nlama nuñul gwo ni nkoñ hisi yak maog u mbañ u nlama nuñul mo ni nkoñ hisi. I moni wa kôs a hôla we i somb i gwom u nyi bé bañ ndi bi bag we nseñ inyu niñ yoñ le yak we u bañ gwo. Tigale u nog le moni bijôñ bi bôt, bayi jam bon ba ngwélél nye. Jon man loñ, ngond loñ, nkena ingin, ntôñ, nlôñ i ke ni bisu ba nlama bé tééda moni wap i loñ ipe. I mut a mboñ i jam lini a kôli ni mog yak loñ i kôli i témna i moni nu. U tééda le, ibale bo ndi u nkit le u nsal jôm li ngeñ hikii kel, dilo di samal i ngim sondi, i mbus môma ma nwi, loñ yoñ ya bana lihat i lel ngim biloñ bi Mbenge. U nla noye jôm dilo ni ditan i ngim nwi. Mu i njel i nyen munlôm a nlama bii muda le a gwal bon batan i ndék yosôna yak ngond mee a nlama gwal bon batan bititigi gwobisôna ibale mbôô wéé i nténga bé nye.

Lép u ba kenek bañ nkoda, bo ba ep ba ba béé ? Ndi ki gwol ni minkongo ba kalak wo le nyoo bé, nyoo bé.B’a loñ i nla sot kikii mut a nsot nyunga ? B’a i mut a nkôle we moni nyen a nlama kal we i yom u nlama boñ ni i moni nu ? B’a bijek u nsal tole u mbel, u nlama ndigi kôhna didun ditan di moni i nwi bisu le u ma nuñul gwo? B’a bon ba mee ban lama bôl inyu i boñ le loñ yap i ba habañ liyep ?


YAÔNDE, 31 mpuye 2006
Nkam Pondi Pondi

NUGA I GWÉM U NYUGNEGE I HOT WOÑ


Di nla kobol i ngén ini ni kal le, boña mut a nlama sal inyu i boñ le a wo bañ jal kikii yom bisu. Boña mut a nlama sal inyu mahol ma mut kikii yom i yôhne ibaa.

Mut a nlama yi le a gwé lihaa. Jon lihaa jéé li nlama bana malép ikété ndap hikii jô, mapubi, nsinga, biyééne i ke bisu.

Mbai lihaa lini i nlama bana bijek bomede ba nsal ni bilém ba néñés ndi ba nuñlak gwo ni nkoñ hisi. I jam lini li nla ndigi bôña ibale bo ndi ni nogna ngôô. Jon u nok le, a manyuñ éé me ? U bénge mbus.

Yom u nlama yi yo ini le, i loñ i mbégés bé ngeñ i nhol bé. Jon hikii jô i
nlama yéñ le a mboñ ngim jam inyu mbai yéé. Kikii i héga, ibale bo ndi a nyi i
mut a ane malép, a nlama boñ le i mut nu a ti nye malép le hikii mut mbai a bana
malép i ndap yéé. Kikii man mee a mmeya bé jam li biboma jon ingéda maisañ a bana tel i loñ, maisañ wap a kot bon ba mee inyu i bat bo le, tel yéé a nkôs i nla la hôla litén jéé ni loñ yéé. Inyule i tjañan dikéñ, too kii i nhôl ? Ingéda u mboñ ngim jam li maséé, u nlama bôdle jo i bôt boñ. Masôhbe, u bôdle i ti yoñ. Ingéda wa, yi le mbai yoñ i gwé mapubi ma linyuma ma nkôô wada, boñ le mapubi ma linyuma ma bana minkôô maa. Yom u nlama yi, yo ini le, diuuna di yé di kotba, di puuwe, ndi di sés njok. Jon hikii mut a ti nyemede inyu sal : liséñ minloñ, libot yum i tééda ni i pôôs moni, lioñ mandap ma sukulu, mandap ma matibla, libel maén, libañ sobe, kilok, bee, ngaa, tômblô, matôa, nkuu mahop, nkuu bititii, bikaat, libot hikuu hi moni, lioñ mandap i tééda bikaat, liyibil nkuu mahop i mpot hop mee i ke bisu. Njok i kenek i yégék matin (lipembee).

Inyu i boñ le biboma bi tagbe longe, ni ti bañ bôt maog to bijek i nwaa boma i mal. Mut a pot bañ ingéda mut numpe a ngi podog le nyen a gwé hop. Ni
yéñ le boma i bôdôl i ngeñ to bôt ba yé ndigi ibaa. Boma i nôñôl ndigi i mam ma yé matiñ ma boma i ke bisu. Hanyen na yi le môô ma njap ma nkahal jôp i tjobi. Mee a nkahal tibil bok mam méé.Yak liyep li nyodi litén li mee.



YAÔNDE, 17 dipos 2006
Nkam PONDI PONDI







IBOT


Hala a yé hikét hi nsola yom i nlabé kéba tole imamana i hégél i nla adba inyu i gwal hégél manganga.

Ibot i ngwé mang wada ni dingengeya. Mang i gwé isisii i yom i linyuma i kônde ni tutunga peles Ngengeya i nkiina mang, i ngengeya ini i gwé linyuma li héya.

Yom di nyi yo ini le, ibot i gwé ngim yét, ngim nkogo, ngim nomba hala wee libim li dingengeya i ngim ibot. Kikii ihéga mbuni (0), nomba yéé i yé 8 ; nkogo wéé i yi 16 ; gôl (au) nomba yéé i yé 79 ; nkogo wéé i yé 196, 9665 ; kei (Fe) nomba yéé i yé 26, nkogo wéé i yé 55, 847 ; mbot malép (H) nomba yéé i yé yada yak nkogo wéé ; lipidô (P6) (82 ; 207, 2) ; Muli (Cu) (29 ;63, 546) ; silba (Ag) (47 ; 107,868) i ke bisu.

Ingéda mana i ibot i mbôôha hala a nti linyuma li ibot, tole mbôm mbôm ikongo i ibot. I jam lini li mbôña ingéda mang i ibot i nyit (uranium ; plutonium i ke bisu) i mbag la bipes bi baa, hanyen mang ini i mpinés ngim libim lilik. U nla ki kôhna linyuma ingéda u ñad ngandag dibot di nyét bi ni soso bom lék, hala a nlona dibot di nyét ngandag (kikii i héga mbot malép ni lithium). Hala a nti ki we mbôm mbôm ikongo i ikot.

Mang : noyaux Mbuni : oxygène
Ngengeya : électron Mbot malép : hydrogène
Tutunga peles : neutron Mbôm mkém isongo : bombe
Isisii i yom : protron



YAÔNDE, 05 maye sép 2006
Nkam PONDI PONDI













MINSONGI



Linyodne = origine

Njel = direction

Njañ (suhul tole noñnga) = sens (négatif ou positif)

Makidig = norme

Mbôk = chiffre

Pok tole yada = 1 (hikoba bitodô)

Ibaa = 2 (nlop nkana)

Aa = 3 (méé ma nkom

Na = 4 (kop hisoo)

Tan = 5 (ngwénd mamuma)

Samal = 6 (hikoda nkôt nyoo)

Saambog = 7 (bayôdôô)

Juem = 8 (libak li minkôô)

Bôô = 9 (lingôdô)

Jôm = 10 (hikoba ni litjee li kop)

Yanga = 0 (litjee li kôp)


YAÔNDE, 02 maye sép 2006
Nkam PONDI PONDI