LIÔT MINSONGI MI NGÉDA

LIÔT MINSONGI MI NGÉDA

Hikii yom i yé pôla hisi ni ngii, i gwé ngim yom pe i ñôt yo ni ngim ngui i yé soso téntén ingéda gwom bi yé soso ndi bi bag ki bebee. I ngui ini yon i mboñ le gwom bi nkwo hisi. I ngusi ini yon i ntinde sôñ i kiiña nkoñ hisi wee ngoñle ngiiña litjee, i nlélem ngusi ini won i ntinde nkoñ hisi ni i gwom bi ngii bi mbai bé ni bomede i kiina jop (hañngaa) wee ngoñle ngiiña litjee. Tjôdôt di ôdna bo ni bo. Jon yom yokiyo i noye béé. Inyu hala nyen ibale bo ndi di nyoñ i héga i matôwa ingéda kei i nti lék i kis yom i gwé lipémba, hala ki nyen likônde ngwéé li yé ngandag ndi ibale bo matôwa ma nyét, likônde ngwéé la ba ndék inyu i nlélém kei i nti lék i kis yom. Ngusi i yé ngui i, i mboñ le gwom bi ôdna gwo ni gwo noñnaga ni bikeñi gwap ndi like li yé i pôla yap, u mbulus jo ni liké li. Hikii yom i ñôd yom ipe noñnaga ni ngui bikeñi i hikii yom. Ingéda gwom bi tabé bebee, ngusi i yé ndék. Mambén ma Newton Isaac ma ñunda bés le noi i yé ngandag mintén. Hala a kobla le, u nla bé yi ibale bo mam ma, ma mbôña ma ngéda ma, ma bag ma tééne homa wada. I yom ini i mboñ le, u nhoñol le, u nla ôt minsongi mi ngéda longe liôdôt i pôla mam ma, ni ki le, lipola lini li nlama ba nlélém inyu to numbee mut a ñôt minsongi mi ngéda ibale bo a gwé longe kilok.

Hékda mbén i yé ngimbinoga bi mam inyu i ti ndoñol i yi ngim jam. I hékda mbén i Newton ini i nke longe tole i nene maliga inyu i gwom bi ke bé ngwé ngandag. Inyu gwom bi nke ngwé ngandag kikii mapubi minsongi mini mi nkile bé. Ngwéé i mapubi i nyiba, i ñoo ngandag. Hikii mut a nlama ôt misongi mi nlélém ngéda ngwee i mapubi to a tééne hee. Nwet a mbot i hékda mbén linonga ini a yé Einstein Albert. Nsongi i mapubi i yé E=mc². E a yé lék, m a yé yét, c a yé ngwéé i mapubi. Ngwéé i mapubi i yé 300 000 km/s. Ibale bo ndi jop li nwaa bai inyu ngim ngéda, hala a nnene bé i nlélém ngéda i nkoñ hisi. Da yi i jam lini i mbus manut 8, hala a yé ngéda mapubi ma mpémél bés. Yom pe ki le, ngéda i nene le i nhoo bé bebee ni yom i yé keñi kikii bo nkoñ hisi. Jon ngéda i yé ngandag mintén, hikii mut a nla ôt nsongi i yéé ngéda i, i nkiha ni i homa a yé ni kikii a nke. Jon ingéda yom i nke tole ingéda ngim ngui i ntinde yom, hala a ntihba nene i mpan i homa nu ni ngéda ndi yag libag li homa nu ni ngéda bi ntihba like li gwom ni kikii ngui i nsal. Jon u nog le mut a nnog bé wañan nyo lék.

I mut nunu le Planck Max a bi ôt mahoñol le, mapubi, ndoñ bi nla bé pam tolaa. Mapubi, ndoñ bi mpam ngim jomb. I jomb lini a sébél jo le « quanta ». yom pe lee, hikii jomb li gwé ngim lék i, i nuk noñnaga ni nañ i liké li ndoñ. Hékda mbén i Planck i mbénge nyiinga bon ba gwom. Hala a mboñ le bitutunga bi gwé ngim libag li jomb, i, i yé homa ba yéne ni ngwéé wap. I hékda mbén nyiinga bon ba gwom yon i nhôla i ôô bikei inyu i boñ le di laa bana nkuu mahop, nkuu bitidii, keilibog. I hékda mbén ini i nhôla yi i libogog li niñ ni yi heñel. Yi mangui yon i hôla bés i yi ngéda. Libag li hisi ni ngii li yé lelaa? Tel yés i mut binam i yé hee ikété ngii ni hisi? Hee mut binam a nlôl? Hee ngii ni hisi bi nlôl? Inyu kii ngii ni hisi bi yé hala kikii bi yé?

Ngusi= gravitation

Hékda mbén= théorie

Hékda mbén linonga = théorie de la relativité

Hékda mbén nyiinga bon ba gwom = mécanique quantique

Hisi ni ngii = univers

Kônde ngwéé = accélerer

Likonde ngwéé = accélération

Gwom bi ngii bi mbai bé ni bomede = planètes = minkoñ

Ngiiña litjee = ellipse

Nene i mpan = courbure

Kei i nti lék i kis yom = kei i helel lék liké = moteur

Bitutunga = particules

Ndoñ = onde

Jomb = paquet

Nkuu bitidii = télévision

Keilibog = ordinateur

Yi libogog li niñ = yi mbogog i niñ = biologie

Yi heñel = chimie

Yi mangui = physique

Nkuu mahop = radiodiffusion

Yaônde, 31 biôôm 1999

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com