INYU KII DI NHÉMLE I YOM DI NHÉMLE ?

NIÑ I BI PÉMÉL I MBEE NGÉDA I NKOÑ ISI?

I bôt ba nigil liaa, kei i nla ti we nwi u liaa, ba nyis bés le hala a nlel hikôô hi hidun hada hi nwi le nkoñ i bi gwéé.

NIÑ I BI BÔDÔL LELAA?

Ntén hégél i bisu tole mintén mi bihégél bi bisu bi béé minsola mi bihégél bi gwé poga. I mbus, bi bi yila mintén mi bihégél bi gwé bipoga. I len ini bipes bi dimamana bipoga bi niñ di bibebela ba nléba, bi yé ntéédaga ikété nwind biték di gwé didun di tan di nwi, bihégél bi gwé bipoga bi gwé didun di baa ni mbôgôl bôô i nwi, binuga bi bisu bi gwé mbôgôl samal di kôô di nwi, binuga bi gwé ño ni binam bi gwé mbôgôl tan dikôô di nwi. Yom di nyi yo ini le bihégél gwobisôna bi bi pam bé i nlélém ngéda.

BIHÉGÉL BI MONDO

Bihégél bi mondo bi bi nla niñ ni masoda ma sehge hala wee i bet ba bé lôs tole makenge, ba bi lôôs bilem gwap mbôda yap. Yak i homa bihégél bi bé niñil i bi hôla ipe i la kônde ba i niñ inyu i kônde bôl.
Ibale bo ndi u nyoñ jis, u nléba le ngim binuga i niñ ikété lép, i gwé 24 ma mis kikii bo méduse. Binuga bipe bi gwé bé libim li mis lini i pam bi bi gwé mis imaa tole jada. Hikii ndek munu i nlona longe jam i pam liada li nlanga jis ni malémôke ma jis. Hala a mboñ le mapubi ma mbol homa wada. Hala a bi bôña ki ni ñem ni mapabai. Ngim binuga ñem wap i gwé ndigi hôk yada, bipe ñem wap i gwé hôk ibaa i pam binuga ñem wap i gwé hôk ina. Mut binam ñem wé i gwé hôk ina.
Inyu hégda mbén lisehge, niñ i bi bôdôl ni dimamana di bihégél, i mbus ha tjobi di malép, i mbus yap binuga bi nla niñ ikété lép ni hisi, binuga bi niñ hisi,i mbus yap kôi i pam i mut.

LELAA BIHÉGÉL BI NGI-LÔS BI NLA NIÑ?

Gwal i nhôla ngim bihégél le bi laa niñ to ibale bo bi tabé lôs. Hala a nla bôña ni biyin bi bihégél bi bi ntep balôm bap ba ba gwé bilonge bi biyoyoma bipoga (gènes) bi nlôl mangôdô ma manum (spermatozoides). Hala wee lem i nlôl i gwal. Jon u nog le, man ka bibaba (bikoo) kikii nyañ. Hikii yom i nniñ i gwé ngim lem (bôt kii binuga kii bie).

LELAA NGIM NTÉN HÉGÉL I NYILA NTÉN HÉGÉL I PE?

I jam lini li nla ndigi bôña ni mabén ma nlôôs bilem bi nlôl i nkañ bi gwom bi niñ ni libag li gwom bi nkena i jam lini. Yoyoma i poga (gène) yon i ane ni unda ngim lem. Yoyoma i poga i nla heñla. Hala a nla lôl ni diyimbil (enzymes) di di nsal bé nson wap kikii yôha kel. Jon u ntehe njok hobi i bi nimis mabal mé. U nléba le ñyéé u gwé 96% diyoyoma bipoga bi mut, ngwo i gwé 75% diyoyoma bipoga bi mut, ngim bie bi gwé 33% diyoyoma bipoga bi mut. Yoyoma i poga i nla unda bés kikii ñem i nhéñha le ñem i i bag i gwé hôk yada i bana bihôk bi baa ndigi inyule yoyoma i poga i mboñ le ñem u bana hôk yada i nhéñha.
Di nsugus i nkwel wés ni kal le boña mut nyen a nhôla i nog malo ma mut i nkoñ hisi.
Hala wee boña mut nyen a gwé niñ i mut, yi ni pék

Yaônde, 29 hilônde 2008

Nkam PONDI PONDI